೩೪
] ಪಂಚಾಸ್ತಿಕಾಯಸಂಗ್ರಹ
[ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುನ್ದಕುನ್ದ
ಉಭಾಭ್ಯಾಮಶೂನ್ಯಶೂನ್ಯತ್ವಾತ್, ಸಹಾವಾಚ್ಯತ್ವಾತ್, ಭಙ್ಗಸಂಯೋಗಾರ್ಪಣಾಯಾಮಶೂನ್ಯಾವಾಚ್ಯತ್ವಾತ್, ಶೂನ್ಯಾವಾಚ್ಯ–ತ್ವಾತ್,
ಅಶೂನ್ಯಶೂನ್ಯಾವಾಚ್ಯತ್ವಾಚ್ಚೇತಿ.. ೧೪..
ಭಾವಸ್ಸ ಣತ್ಥಿ ಣಾಸೋ ಣತ್ಥಿ ಅಭಾವಸ್ಸ ಚೇವ ಉಪ್ಪಾದೋ.
ಗುಣಪಞ್ಜಯೇಸು ಭಾವಾ ಉಪ್ಪಾದವಏ ಪಕುವ್ವಂತಿ.. ೧೫..
ಭಾವಸ್ಯ ನಾಸ್ತಿ ನಾಶೋ ನಾಸ್ತಿ ಅಭಾವಸ್ಯ ಚೈವ ಉತ್ಪಾದಃ.
ಗುಣಪರ್ಯಾಯೇಷು ಭಾವಾ ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಾನ್ ಪ್ರಕುರ್ವನ್ತಿ.. ೧೫..
-----------------------------------------------------------------------------
ಪರರೂಪಾದಿಸೇ] ಏಕಹೀ ಸಾಥ ‘ಅವಾಚ್ಯ’ ಹೈ, ಭಂಗೋಂಕೇ ಸಂಯೋಗಸೇ ಕಥನ ಕರನೇ ಪರ [೫] ‘ಅಶೂನ್ಯ ಔರ
ಅವಾಚ್ಯ’ ಹೈ, [೬] ‘ಶೂನ್ಯ ಔರ ಅವಾಚ್ಯ’ ಹೈ, [೭] ‘ಅಶೂನ್ಯ, ಶೂನ್ಯ ಔರ ಅವಾಚ್ಯ’ ಹೈ.
ಭಾವಾರ್ಥಃ– [೧] ದ್ರವ್ಯ ಸ್ವಚತುಷ್ಟಯಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ‘ಹೈ’. [೨] ದ್ರವ್ಯ ಪರಚತುಷ್ಟಯಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ‘ನಹೀಂ ಹೈ’.
[೩] ದ್ರವ್ಯ ಕ್ರಮಶಃ ಸ್ವಚತುಷ್ಟಯಕೀ ಔರ ಪರಚತುಷ್ಟಯಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ‘ಹೈ ಔರ ನಹೀಂ ಹೈ’. [೪] ದ್ರವ್ಯ ಯುಗಪದ್
ಸ್ವಚತುಷ್ಟಯಕೀ ಔರ ಪರಚತುಷ್ಟಯಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ‘ಅವಕ್ತವ್ಯ ಹೈ’. [೫] ದ್ರವ್ಯ ಸ್ವಚತುಷ್ಟಯಕೀ ಔರ ಯುಗಪದ್
ಸ್ವಪರಚತುಷ್ಟಯಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ‘ಹೈ ಔರ ಅವಕ್ತವ್ಯ ಹೈೇ’. [೬] ದ್ರವ್ಯ ಪರಚತುಷ್ಟಯಕೀ, ಔರ ಯುಗಪದ್
ಸ್ವಪರಚತುಷ್ಟಯಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ‘ನಹೀಂ ಔರ ಅವಕ್ತವ್ಯ ಹೈ’. [೭] ದ್ರವ್ಯ ಸ್ವಚತುಷ್ಟಯಕೀ, ಪರಚತುಷ್ಟಯಕೀ ಔರ
ಯುಗಪದ್ ಸ್ವಪರಚತುಷ್ಟಯಕೀ ಅಪೇಕ್ಷಾಸೇ ‘ಹೈ, ನಹೀಂ ಹೈ ಔರ ಅವಕ್ತವ್ಯ ಹೈ’. – ಇಸಪ್ರಕಾರ ಯಹಾಂ ಸಪ್ತಭಂಗೀ ಕಹೀ ಗಈ
ಹೈ.. ೧೪..
ಗಾಥಾ ೧೫
ಅನ್ವಯಾರ್ಥಃ– [ಭಾವಸ್ಯ] ಭಾವಕಾ [ಸತ್ಕಾ] [ನಾಶಃ] ನಾಶ [ನ ಅಸ್ತಿ] ನಹೀಂ ಹೈ [ಚ ಏವ] ತಥಾ
[ಅಭಾವಸ್ಯ] ಅಭಾವಕಾ [ಅಸತ್ಕಾ] [ಉತ್ಪಾದಃ] ಉತ್ಪಾದ [ನ ಅಸ್ತಿ] ನಹೀಂ ಹೈ; [ಭಾವಾಃ] ಭಾವ [ಸತ್
ದ್ರವ್ಯೋಂ] [ಗುಣಪರ್ಯಾಯಷು] ಗುಣಪರ್ಯಾಯೋಂಮೇಂ [ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯಾನ್] ಉತ್ಪಾದವ್ಯಯ [ಪ್ರಕೃರ್ವನ್ತಿ] ಕರತೇ ಹೈಂ.
--------------------------------------------------------------------------
ಸ್ವದ್ರವ್ಯ, ಸ್ವಕ್ಷೇತ್ರ, ಸ್ವಕಾಲ ಔರ ಸ್ವಭಾವಕೋ ಸ್ವಚತುಷ್ಟಯ ಕಹಾ ಜಾತಾ ಹೈ . ಸ್ವದ್ರವ್ಯ ಅರ್ಥಾತ್ ನಿಜ ಗುಣಪರ್ಯಾಯೋಂಕೇ
ಆಧಾರಭೂತ ವಸ್ತು ಸ್ವಯಂ; ಸ್ವಕ್ಷೇತ್ರ ಅರ್ಥಾತ ವಸ್ತುಕಾ ನಿಜ ವಿಸ್ತಾರ ಅರ್ಥಾತ್ ಸ್ವಪ್ರದೇಶಸಮೂಹ; ಸ್ವಕಾಲ ಅರ್ಥಾತ್ ವಸ್ತುಕೀ
ಅಪನೀ ವರ್ತಮಾನ ಪರ್ಯಾಯ; ಸ್ವಭಾವ ಅರ್ಥಾತ್ ನಿಜಗುಣ– ಸ್ವಶಕ್ತಿ.
ನಹಿ ‘ಭಾವ’ ಕೇರೋ ನಾಶ ಹೋಯ, ‘ಅಭಾವ’ನೋ ಉತ್ಪಾದ ನಾ;
‘ಭಾವೋ’ ಕರೇ ಛೇ ನಾಶ ನೇ ಉತ್ಪಾದ ಗುಣಪರ್ಯಾಯಮಾಂ. ೧೫.