೫೨
] ಪಂಚಾಸ್ತಿಕಾಯಸಂಗ್ರಹ
[ಭಗವಾನಶ್ರೀಕುನ್ದಕುನ್ದ
ಅತ್ರ ವ್ಯವಹಾರಕಾಲಸ್ಯ ಕಥಂಚಿತ ಪರಾಯತ್ತತ್ವೇ ಸದುಪಪತ್ತಿರುಕ್ತಾ.
ಇಹ ಹಿ ವ್ಯವಹಾರಕಾಲೇ ನಿಮಿಷಸಮಯಾದೌ ಅಸ್ತಿ ತಾವತ್ ಚಿರ ಇತಿ ಕ್ಷಿಪ್ರ ಇತಿ ಸಂಪ್ರತ್ಯಯಃ. ಸ ಖಲು
ದೀರ್ಧಹ್ರಸ್ವಕಾಲನಿಬಂಧನಂ ಪ್ರಮಾಣಮಂತರೇಣ ನ ಸಂಭಾವ್ಯತೇ. ತದಪಿ ಪ್ರಮಾಣಂ ಪುದ್ಗಲದ್ರವ್ಯಪರಿಣಾಮಮನ್ತರೇಣ ನಾವಧಾರ್ಯತೇ.
ತತಃಪರಪರಿಣಾಮದ್ಯೋತಮಾನತ್ವಾದ್ವಯವಹಾರಕಾಲೋ ನಿಶ್ಚಯೇನಾನನ್ಯಾಶ್ರಿತೋಽಪಿ ಪ್ರತೀತ್ಯಭವ ಇತ್ಯಭಿ–ಧೀಯತೇ.
ತದತ್ರಾಸ್ತಿಕಾಯಸಾಮಾನ್ಯಪ್ರರೂಪಣಾಯಾಮಸ್ತಿಕಾಯತ್ವಾಭಾವಾತ್ಸಾಕ್ಷಾದನುಪನ್ಯಸ್ಯಮಾನೋಽಪಿ
-----------------------------------------------------------------------------
ಗಾಥಾ ೨೬
ಅನ್ವಯಾರ್ಥಃ– [ಚಿರಂ ವಾ ಕ್ಷಿಪ್ರಂ] ‘ಚಿರ’ ಅಥವಾ ‘ಕ್ಷಿಪ್ರ’ ಐಸಾ ಜ್ಞಾನ [–ಅಧಿಕ ಕಾಲ ಅಥವಾ ಅಲ್ಪ
ಕಾಲ ಐಸಾ ಜ್ಞಾನ] [ಮಾತ್ರಾರಹಿತಂ ತು] ಪರಿಮಾಣ ಬಿನಾ [–ಕಾಲಕೇ ಮಾಪ ಬಿನಾ] [ನ ಅಸ್ತಿ] ನಹೀಂ ಹೋತಾ;
[ಸಾ ಮಾತ್ರಾ ಅಪಿ] ಔರ ವಹ ಪರಿಮಾಣ [ಖಲು] ವಾಸ್ತವಮೇಂ [ಪುದ್ಗಲದ್ರವ್ಯೇಣ ವಿನಾ] ಪುದ್ಗಲದ್ರವ್ಯಕೇ ನಹೀಂ ಹೋತಾ;
[ತಸ್ಮಾತ್] ಇಸಲಿಯೇ [ಕಾಲಃ ಪ್ರತೀತ್ಯಭವಃ] ಕಾಲ ಆಶ್ರಿತರೂಪಸೇ ಉಪಜನೇವಾಲಾ ಹೈ [ಅರ್ಥಾತ್ ವ್ಯವಹಾರಕಾಲ
ಪರಕಾ ಆಶ್ರಯ ಕರಕೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋತಾ ಹೈ ಐಸಾ ಉಪಚಾರಸೇ ಕಹಾ ಜಾತಾ ಹೈ].
ಟೀಕಾಃ– ಯಹಾಂ ವ್ಯವಹಾರಕಾಲಕೇ ಕಥಂಚಿತ ಪರಾಶ್ರಿತಪನೇಕೇ ವಿಷಯಮೇಂ ಸತ್ಯ ಯುಕ್ತಿ ಕಹೀ ಗಈ ಹೈ.
ಪ್ರಥಮ ತೋ, ನಿಮೇಷ–ಸಮಯಾದಿ ವ್ಯವಹಾರಕಾಲಮೇಂ ‘ಚಿರ’ ಔರ ‘ಕ್ಷಿಪ್ರ’ ಐಸಾ ಜ್ಞಾನ [–ಅಧಿಕ ಕಾಲ ಔರ
ಅಲ್ಪ ಕಾಲ ಐಸಾ ಜ್ಞಾನ ಹೋತಾ ಹೈ]. ವಹ ಜ್ಞಾನ ವಾಸ್ತವಮೇಂ ಅಧಿಕ ಔರ ಅಲ್ಪ ಕಾಲ ಸಾಥ ಸಮ್ಬನ್ಧ
ರಖನೇವಾಲೇ ಪ್ರಮಾಣ [–ಕಾಲಪರಿಮಾಣ] ಬಿನಾ ಸಂಭವಿತ ನಹೀಂ ಹೋತಾ; ಔರ ವಹ ಪ್ರಮಾಣ ಪುದ್ಗಲದ್ರವ್ಯಕೇ ಪರಿಣಾಮ
ಬಿನಾ ನಿಶ್ಚಿತ ನಹೀಂ ಹೋತಾ. ಇಸಲಿಯೇ, ವ್ಯವಹಾರಕಾಲ ಪರಕೇ ಪರಿಣಾಮ ದ್ವಾರಾ ಜ್ಞಾತ ಹೋನೇಕೇ ಕಾರಣ – ಯದ್ಯಪಿ
ನಿಶ್ಚಯಸೇ ವಹ ಅನ್ಯಕೇ ಆಶ್ರಿತ ನಹೀಂ ಹೈ ತಥಾಪಿ – ಆಶ್ರಿತರೂಪಸೇ ಉತ್ಪನ್ನ ಹೋನೇವಾಲಾ [–ಪರಕೇ ಅವಲಮ್ಬನಸೇ
ಉಪಜನೇವಾಲಾ] ಕಹಾ ಜಾತಾ ಹೈ.
ಇಸಲಿಯೇ ಯದ್ಯಪಿ ಕಾಲಕೋ ಅಸ್ತಿಕಾಯಪನೇಕೇ ಅಭಾವಕೇ ಕಾರಣ ಯಹಾಂ ಅಸ್ತಿಕಾಯಕೀ ಸಾಮಾನ್ಯ ಪ್ರರೂಪಣಾಮೇಂ
ಉಸಕಾ ಸಾಕ್ಷಾತ್ ಕಥನ ನಹೀಂಂ ಹೈ ತಥಾಪಿ, ಜೀವ–ಪುದ್ಗಲಕೇ ಪರಿಣಾಮಕೀ ಅನ್ಯಥಾ ಅನುಪಪತ್ತಿ ದ್ವಾರಾ ಸಿದ್ಧ
ಹೋನೇವಾಲಾ ನಿಶ್ಚಯರೂಪ ಕಾಲ ಔರ ಉನಕೇ ಪರಿಣಾಮಕೇ ಆಶ್ರಿತ ನಿಶ್ಚಿತ ಹೋನೇವಾಲಾ ವ್ಯವಹಾರರೂಪ ಕಾಲ
ಪಂಚಾಸ್ತಿಕಾಯಕೀ ಭಾಂತಿ ಲೋಕರೂಪಸೇ ಪರಿಣತ ಹೈ– ಐಸಾ, ಅತ್ಯನ್ತ ತೀಕ್ಷ್ಣ ದಷ್ಟಿಸೇ ಜಾನಾ ಜಾ ಸಕತಾ ಹೈ.
--------------------------------------------------------------------------
ಸಾಕ್ಷಾತ್ =ಸೀಧಾ [ಕಾಲಕಾ ವಿಸ್ತೃತ ಸೀಧಾ ಕಥನ ಶ್ರೀ ಪ್ರವಚನಸಾರಕೇ ದ್ವಿತೀಯ–ಶ್ರುತಸ್ಕಂಧಮೇಂ ಕಿಯಾ ಗಯಾ ಹೈ; ಇಸಲಿಯೇ
ಕಾಲಕಾ ಸ್ವರೂಪ ವಿಸ್ತಾರಸೇ ಜಾನನೇಕೇ ಇಚ್ಛುಕ ಜಿಜ್ಞಾಸುಕೋೇ ಪ್ರವಚನಸಾರಮೇಂಸೇ ತೇ ಜಾನ ಲೇನಾ ಚಾಹಿಯೇ.]