ജീവഭാവസ്യ കര്മകര്തൃത്വേ പൂര്വപക്ഷോയമ്. യദി ഖല്വൌദയികാദിരൂപോ ജീവസ്യ ഭാവഃ കര്മണാ ക്രിയതേ, തദാ ജീവസ്തസ്യ കര്താ ന ഭവതി. ന ച ജീവസ്യാകര്തൃത്വാമിഷ്യതേ. തതഃ പാരിശേഷ്യേണ ദ്രവ്യകര്മണഃ കര്താപദ്യതേ. തത്തു കഥമ്? യതോ നിശ്ചയനയേനാത്മാ സ്വം ഭാവമുജ്ഝിത്വാ നാന്യത്കിമപി കരോതീതി.. ൫൯..
ണ ദു തേസിം ഖലു കത്താ ണ വിണാ ഭൂദാ ദു കത്താരം.. ൬൦..
ന തു തേഷാം ഖലു കര്താ ന വിനാ ഭൂതാസ്തു കര്താരമ്.. ൬൦..
-----------------------------------------------------------------------------
ടീകാഃ– കര്മകീ ജീവഭാവകാ കതൃത്വ ഹോനേകേ സമ്ബന്ധമേം യഹ പൂര്വപക്ഷ ഹൈ.
യദി ഔദയികാദിരൂപ ജീവകാ ഭാവ കര്മ ദ്വാരാ കിയാ ജാതാ ഹോ, തോ ജീവ ഉസകാ [– ഔദയികാദിരൂപ ജീവഭാവകാ] കര്താ നഹീം ഹൈ ഐസാ സിദ്ധ ഹോതാ ഹൈ. ഔര ജീവകാ അകതൃത്വ തോ ഇഷ്ട [– മാന്യ] നഹീം ഹൈ. ഇസലിയേ, ശേഷ യഹ രഹാ കി ജീവ ദ്രവ്യകര്മകാ കര്താ ഹോനാ ചാഹിയേ. ലേകിന വഹ തോ കൈസേ ഹോ സകതാ ഹൈ? ക്യോംകി നിശ്ചയനയസേ ആത്മാ അപനേ ഭാവകോ ഛോഡകര അന്യ കുഛ ഭീ നഹീം കരതാ.
[ഇസ പ്രകാര പൂര്വപക്ഷ ഉപസ്ഥിത കിയാ ഗയാ] .. ൫൯..
അന്വയാര്ഥഃ– [ഭാവഃ കര്മനിമിത്തഃ] ജീവഭാവകാ കര്മ നിമിത്ത ഹൈ [പുനഃ] ഔര [കര്മ ഭാവകാരണം ഭവതി] കര്മകാ ജീവഭാവ നിമിത്ത ഹൈ, [ന തു തേഷാം ഖലു കര്താ] പരന്തു വാസ്തവമേം ഏക ദൂസരേകേ കര്താ നഹീം ഹൈ; [ന തു കര്താരമ് വിനാ ഭൂതാഃ] കര്താകേ ബിനാ ഹോതേ ഹൈം ഐസാ ഭീ നഹീം ഹൈ.
-------------------------------------------------------------------------- പൂര്വപക്ഷ = ചര്ചാ യാ നിര്ണയകേ ലിയേ കിസീ ശാസ്ത്രീയ വിഷയകേ സമ്ബന്ധമേം ഉപസ്ഥിത കിയാ ഹുആ പക്ഷ താ പ്രശ്ന.
രേ! ഭാവ കര്മനിമിത്ത ഛേ നേ കര്മ ഭാവനിമിത്ത ഛേ,
അന്യോന്യ നഹി കര്താ ഖരേ; കര്താ വിനാ നഹി ഥായ ഛേ. ൬൦.
൧൦൨