ധര്മാധര്മസദ്ഭാവേ ഹേതൂപന്യാസോയമ്
ധര്മാധര്മൌ വിദ്യേതേ. ലോകാലോകവിഭാഗാന്യഥാനുപപത്തേഃ. ജീവാദിസര്വപദാര്ഥാനാമേകത്ര വൃത്തിരൂപോ ലോകഃ. ശുദ്ധൈകാകാശവൃത്തിരൂപോലോകഃ. തത്ര ജീവപുദ്ഗലൌ സ്വരസത ഏവ ഗതിതത്പൂര്വ–സ്ഥിതിപരിണാമാപന്നൌ. തയോര്യദി ഗതിപരിണാമം തത്പൂര്വസ്ഥിതിപരിണാമം വാ സ്വയമനുഭവതോര്ബഹിരങ്ഗഹേതൂ ധര്മാധര്മോ ന ഭവേതാമ്, തദാ തയോര്നിരര്ഗലഗതിസ്ഥിതിപരിണാമത്വാദലോകേപി വൃത്തിഃ കേന വാര്യേത. തതോ ന ലോകാലോകവിഭാഗഃ സിധ്യേത. ധര്മാധര്മയോസ്തു ജീവപുദ്ഗലയോര്ഗതിതത്പൂര്വസ്ഥിത്യോര്ബഹിരങ്ഗഹേതുത്വേന സദ്ഭാവേഭ്യുപഗമ്യമാനേ ലോകാലോകവിഭാഗോ ജായത ഇതി. കിഞ്ച ധര്മാധര്മോ ദ്വാവപി പരസ്പരം പൃഥഗ്ഭൂതാസ്തിത്വനിര്വൃത്തത്വാദ്വിഭക്തൌ. ഏകക്ഷേത്രാവഗാഢത്വാദഭിക്തൌ. നിഷ്ക്രിയത്വേന സകലലോകവര്തിനോ– ര്ജീവപുദ്ഗലയോര്ഗതിസ്ഥിത്യുപഗ്രഹകരണാല്ലോകമാത്രാവിതി.. ൮൭.. -----------------------------------------------------------------------------
ടീകാഃ– യഹ, ധര്മ ഔര അധര്മകേ സദ്ഭാവകീ സിദ്ധി ലിയേ ഹേതു ദര്ശായാ ഗയാ ഹൈ.
ധര്മ ഔര അധര്മ വിദ്യമാന ഹൈ, ക്യോംകി ലോക ഔര അലോകകാ വിഭാഗ അന്യഥാ നഹീം ബന സകതാ. ജീവാദി സര്വ പദാര്ഥോംകേ ഏകത്ര–അസ്തിത്വരൂപ ലോക ഹൈ; ശുദ്ധ ഏക ആകാശകേ അസ്തിത്വരൂപ അലോക ഹൈ. വഹാ , ജീവ ഔര പുദ്ഗല സ്വരസസേ ഹീ [സ്വഭാവസേ ഹീ] ഗതിപരിണാമകോ തഥാ ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതിപരിണാമകോ പ്രാപ്ത ഹോതേ ഹൈം. യദി ഗതിപരിണാമ അഥവാ ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതിപരിണാമകാ സ്വയം അനുഭവ കരനേവാലേ ഉന ജീവ–പുദ്ഗലകോ ബഹിരംഗ ഹേതു ധര്മ ഔര അധര്മ ന ഹോ, തോ ജീവ–പുദ്ഗലകേ നിരര്ഗല ഗതിപരിണാമ ഔര സ്ഥിതിപരിണാമ ഹോനേസേ അലോകമേം ഭീ ഉനകാ [ജീവ –പുദ്ഗലകാ] ഹോനാ കിസസേ നിവാരാ ജാ സകതാ ഹൈ? [കിസീസേ നഹീം നിവാരാ ജാ സകതാ.] ഇസലിയേ ലോക ഔര അലോകകാ വിഭാഗ സിദ്ധ നഹീം ഹോതാ. പരന്തു യദി ജീവ–പുദ്ഗലകീ ഗതികേ ഔര ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതികേ ബഹിരംഗ ഹേതുഓംംകേ രൂപമേം ധര്മ ഔര അധര്മകാ സദ്ഭാവ സ്വീകാര കിയാ ജായേ തോ ലോക ഔര അലോകകാ വിഭാഗ [സിദ്ധ] ഹോതാ ഹൈ . [ഇസലിയേ ധര്മ ഔര അധര്മ വിദ്യമാന ഹൈ.] ഔര [ഉനകേ സമ്ബന്ധമേം വിശേഷ വിവരണ യഹ ഹൈ കി], ധര്മ ഔര അധര്മ ദോനോം പരസ്പര പൃഥഗ്ഭൂത അസ്തിത്വസേ നിഷ്പന്ന ഹോനേസേ വിഭക്ത [ഭിന്ന] ഹൈം; ഏകക്ഷേത്രാവഗാഹീ ഹോനേസേ അവിഭക്ത [അഭിന്ന] ഹൈം; സമസ്ത ലോകമേം വിദ്യമാന ജീവ –പുദ്ഗലോംകോ ഗതിസ്ഥിതിമേം നിഷ്ക്രിയരൂപസേ അനുഗ്രഹ കരതേ ഹൈം ഇസലിയേ [–നിമിത്തരൂപ ഹോതേ ഹൈം ഇസലിയേ] ലോകപ്രമാണ ഹൈം.. ൮൭.. -------------------------------------------------------------------------- നിരര്ഗല=നിരംകുശ; അമര്യാദിത.
൧൩൮