ഗതിപരിണാമസ്യ ഹേതുകര്തൃത്വമ്. കിംതു സലില–മിവ മത്സ്യാനാം ജീവപുദ്ഗലാനാമാശ്രയകാരണമാത്രത്വേനോദാസീന ഏവാസൌ ഗതേഃ പ്രസരോ ഭവതി. അപി ച യഥാ ഗതിപൂര്വസ്ഥിതിപരിണതസ്തുങ്ഗോശ്വവാരസ്യ സ്ഥിതിപരിണാമസ്യ ഹേതുകര്താവലോക്യതേ ന തഥാധര്മഃ. സ ഖലു നിഷ്ക്രിയത്വാത് ന കദാചിദപി ഗതിപൂര്വസ്ഥിതിപരിണാമമേവാപദ്യതേ. കുതോസ്യ സഹസ്ഥായിത്വേന പരേഷാം ഗതിപൂര്വസ്ഥിതിപരിണാമസ്യ ഹേതുകര്തൃത്വമ്. കിം തു പൃഥിവീവത്തുരങ്ഗസ്യ ജീവപുദ്ഗലാനാമാശ്രയ– കാരണമാത്രത്വേനോദാസീന ഏവാസൌ ഗതിപൂര്വസ്ഥിതേഃ പ്രസരോ ഭവതീതി.. ൮൮.. ----------------------------------------------------------------------------- ഹോനേസേ കഭീ ഗതിപരിണാമകോ ഹീ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ; തോ ഫിര ഉസേ [പരകേ] ൧സഹകാരീകേ രൂപമേം പരകേ ഗതിപരിണാമകാ ഹേതുകതൃത്വ കഹാ സേ ഹോഗാ? [നഹീം ഹോ സകതാ.] കിന്തു ജിസ പ്രകാര പാനീ മഛലിയോംകാ [ഗതിപരിണാമമേം] മാത്ര ആശ്രയരൂപ കാരണകേ രൂപമേം ഗതികാ ഉദാസീന ഹീ പ്രസാരക ഹൈേ, ഉസീ പ്രകാര ധര്മ ജീവ–പുദ്ഗലോംകീ [ഗതിപരിണാമമേം] മാത്ര ആശ്രയരൂപ കാരണകേ രൂപമേം ഗതികാ ഉദാസീന ഹീ പ്രസാരക [അര്ഥാത് ഗതിപ്രസാരകാ ഉദാസീന ഹീ നിമിത്ത] ഹൈ.
ഔര [അധര്മാസ്തികായകേ സമ്ബന്ധമേം ഭീ ഐസാ ഹൈ കി] – ജിസ പ്രകാര ഗതിപൂര്വകസ്ഥിതിപരിണത അശ്വ സവാരകേ [ഗതിപൂര്വക] സ്ഥിതിപരിണാമകാ ഹേതുകര്താ ദിഖാഈ ദേതാ ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര അധര്മ [ജീവ– പുദ്ഗലോംകേ ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതിപരിണാമകാ ഹേതുകര്താ] നഹീ ഹൈ. വഹ [അധര്മ] വാസ്തവമേം നിഷ്ക്രിയ ഹോനേസേ കഭീ ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതിപരിണാമകോ ഹീ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ; തോ ഫിര ഉസേ [പരകേ] ൨സഹസ്ഥായീകേ രൂപമേം ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതിപരിണാമകാ ഹേതുകതൃത്വ കഹാ സേ ഹോഗാ? [നഹീം ഹോ സകതാ.] കിന്തു ജിസ പ്രകാര പൃഥ്വീ അശ്വകോ [ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതിപരിണാമമേം] മാത്ര ആശ്രയരൂപ കാരണകേ രൂപമേം ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതികീ ഉദാസീന ഹീ പ്രസാരക ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര അധര്മ ജീവ–പുദ്ഗലോംകോ [ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതിപരിണാമമേം] മാത്ര ആശ്രയരൂപ കാരണകേ രൂപമേം ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതികാ ഉദാസീന ഹീ പ്രസാരക [അര്ഥാത് ഗതിപൂര്വക–സ്ഥിതിപ്രസാരകാ ഉദാസീന ഹീ നിമിത്ത] ഹൈ.. ൮൮.. --------------------------------------------------------------------------
സ്ഥിതികോ പ്രാപ്ത ഹോനേ വാലേ ജീവ–പുദ്ഗലോംകേ സാഥ സ്ഥിതി നഹീം കരതാ, പഹലേഹീ സ്ഥിത ഹൈേ; ഇസ പ്രകാര വഹ
സഹസ്ഥായീ ന ഹോനേസേ ജീവ–പുദ്ഗലോംകേ ഗതിപൂര്വക സ്ഥിതിപരിണാമകാ ഹേതുകര്താ നഹീം ഹൈ.]
൧൪൦
൧. സഹകാരീ=സാഥമേം കാര്യ കരനേവാലാ അര്ഥാത് സാഥമേം ഗതി കരനേവാലാ. ധ്വജാകേ സാഥ പവന ഭീ ഗതി കരതാ ഹൈ
ഇസലിയേ യഹാ
പവനകോ [ധ്വജാകേ] സഹകാരീകേ രൂപമേം ഹേതുകര്താ കഹാ ഹൈ; ഔര ജീവ–പുദ്ഗലോംകേ സാഥ ധര്മാസ്തികായ
ഗമന ന കരകേ [അര്ഥാത് സഹകാരീ ന ബനകര], മാത്ര ഉന്ഹേേം [ഗതിമേം] ആശ്രയരൂപ കാരണ ബനതാ ഹൈ ഇസലിയേ
ധര്മാസ്തികായകോ ഉദാസീന നിമിത്ത കഹാ ഹൈ. പവനകോ ഹേതുകര്താ കഹാ ഉസകാ യഹ അര്ഥ കഭീ നഹീം സമഝനാ കി
പവന ധ്വജാഓംകോ ഗതിപരിണാമ കരാതാ ഹോഗാ. ഉദാസീന നിമിത്ത ഹോ യാ ഹേതുകര്താ ഹോ– ദോനോം പരമേം അകിംചിത്കര ഹൈം.
ഉനമേം മാത്ര ഉപരോക്താനുസാര ഹീ അന്തര ഹൈ. അബ അഗലീ ഗാഥാകീ ടീകാമേം ആചാര്യദേവ സ്വയം ഹീ കഹേംഗേ കി ‘വാസ്തവമേം
സമസ്ത ഗതിസ്ഥിതിമാന പദാര്ഥ അപനേ പരിണാമോംസേ ഹീ നിശ്ചയസേ ഗതിസ്ഥിതി കരതേ ഹൈ.’ഇസലിയേ ധ്വജാ, സവാര
ഇത്യാദി സബ, അപനേ പരിണാമോംസേ ഹീ ഗതിസ്ഥിതി കരതേ ഹൈ, ഉസമേം ധര്മ തഥാ പവന, ഔര അധര്മ തഥാ അശ്വ
അവിശേഷരൂപസേ അകിംചിത്കര ഹൈം ഐസാ നിര്ണയ കരനാ.]
൨. സഹസ്ഥായീ=സാഥമേം സ്ഥിതി [സ്ഥിരതാ] കരനേവാലാ. [അശ്വ സവാരകേ സാഥ സ്ഥിതി കരതാ ഹൈ, ഇസലിയേ യഹാ