൧൫൦
അചേതനഃ കാലഃ അചേതനോ ധര്മഃ അചേതനോധര്മഃ അചേതനഃ പുദ്ഗലഃ, ചേതനോ ജീവ ഏവൈക ഇതി.. ൯൭..
പുഗ്ഗലകരണാ ജീവാ ഖംധാ ഖലു കാലകരണാ ദു.. ൯൮..
പുദ്ഗലകരണാ ജീവാഃ സ്കംധാ ഖലു കാലകരണാസ്തു.. ൯൮..
അത്ര സക്രിയനിഷ്ക്രിയത്വമുക്തമ്. പ്രദേശാംതരപ്രാപ്തിഹേതുഃ പരിസ്പംദനരൂപപര്യായഃ ക്രിയാ. തത്ര സക്രിയാ ബഹിരങ്ഗസാധനേന സഹഭൂതാഃ ജീവാഃ, സക്രിയാ ബഹിരങ്ഗസാധനേന സഹഭൂതാഃ പുദ്ഗലാഃ. നിഷ്ക്രിയമാകാശം, നിഷ്ക്രിയോ ധര്മഃ, നിഷ്ക്രിയോധര്മഃ, നിഷ്ക്രിയഃ കാലഃ. ജീവാനാം സക്രിയത്വസ്യ ബഹിരങ്ഗ– സാധനം കര്മനോകര്മോപചയരൂപാഃ പുദ്ഗലാ ഇതി തേ പുദ്ഗലകരണാഃ. -----------------------------------------------------------------------------
പരരൂപമേം ൧പ്രവേശ ദ്വാരാ [–മൂര്തദ്രവ്യകേ സംയോഗകീ അപേക്ഷാസേ] മൂര്ത ഭീ ഹൈ, ധര്മ അമൂര്ത ഹൈ, അധര്മ അമൂര്ത ഹൈേ; പുദ്ഗല ഹീ ഏക മൂര്ത ഹൈ. ആകാശ അചേതന ഹൈ, കാല അചേതന ഹൈ, ധര്മ അചേതന ഹൈ, അധര്മ അചേതന ഹൈ, പുദ്ഗല അചേതന ഹൈ; ജീവ ഹീ ഏക ചേതന ഹൈ.. ൯൭..
അന്വയാര്ഥഃ– [സഹ ജീവാഃ പുദ്ഗലകായാഃ] ബാഹ്യ കരണ സഹിത സ്ഥിത ജീവ ഔര പുദ്ഗല [സക്രിയാഃ ഭവന്തി] സക്രിയ ഹൈ, [ന ച ശേഷാഃ] ശേഷ ദ്രവ്യ സക്രിയ നഹീം ഹൈം [നിഷ്ക്രിയ ഹൈം]; [ജീവാഃ] ജീവ [പുദ്ഗലകരണാഃ] പുദ്ഗലകരണവാലേ [–ജിന്ഹേം സക്രിയപനേമേം പുദ്ഗല ബഹിരംഗ സാധന ഹോ ഐസേ] ഹൈം[സ്കംധാഃ ഖലു കാലകരണാഃ തു] ഔര സ്കന്ധ അര്ഥാത് പുദ്ഗല തോ കാലകരണവാലേ [–ജിന്ഹേം സക്രിയപനേമേം കാല ബഹിരംഗ സാധന ഹോ ഐസേ] ഹൈം.
ടീകാഃ– യഹാ [ദ്രവ്യോംംകാ] സക്രിയ–നിഷ്ക്രിയപനാ കഹാ ഗയാ ഹൈ.
പ്രദേശാന്തരപ്രാപ്തികാ ഹേതു [–അന്യ പ്രദേശകീ പ്രാപ്തികാ കാരണ] ഐസീ ജോ പരിസ്പംദരൂപ പര്യായ, വഹ ക്രിയാ ഹൈ. വഹാ , ബഹിരംഗ സാധനകേ സാഥ രഹനേവാലേ ജീവ സക്രിയ ഹൈം; ബഹിരംഗ സാധനകേ സാഥ രഹനേവാലേ പുദ്ഗല സക്രിയ ഹൈം. ആകാശ നിഷ്ക്രിയ ഹൈ; ധര്മ നിഷ്ക്രിയ ഹൈ; അധര്മ നിഷ്ക്രിയ ഹൈ ; കാല നിഷ്ക്രിയ ഹൈ. -------------------------------------------------------------------------- ൧. ജീവ നിശ്ചയസേ അമൂര്ത–അഖണ്ഡ–ഏകപ്രതിഭാസമയ ഹോനേസേ അമൂര്ത ഹൈ, രാഗാദിരഹിത സഹജാനന്ദ ജിസകാ ഏക സ്വഭാവ
ഛേ കാല പുദ്ഗലനേ കരണ, പുദ്ഗല കരണ ഛേ ജീവനേ. ൯൮.