കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
അഥ കാലദ്രവ്യവ്യാഖ്യാനമ്.
ദോണ്ഹം ഏസ സഹാവോ കാലോ ഖണഭംഗുരോ ണിയദോ.. ൧൦൦..
ദ്വയോരേഷ സ്വഭാവഃ കാലഃ ക്ഷണഭങ്ഗുരോ നിയതഃ.. ൧൦൦..
വ്യവഹാരകാലസ്യ നിശ്ചയകാലസ്യ ച സ്വരൂപാഖ്യാനമേതത്.
ത്ത്ര ക്രമാനുപാതീ സമയാഖ്യഃ പര്യായോ വ്യവഹാരകാലഃ, തദാധാരഭൂതം ദ്രവ്യം നിശ്ചയകാലഃ. ത്ത്ര വ്യവഹാരകാലോ നിശ്ചയകാലപര്യായരൂപോപി ജീവപുദ്ഗലാനാം പരിണാമേനാവച്ഛിദ്യമാനത്വാത്തത്പരിണാമഭവ ഇത്യുപഗീയതേ, ജീവപുദ്ഗലാനാം പരിണാമസ്തു ബഹിരങ്ഗനിമിത്തഭൂതദ്രവ്യകാലസദ്ഭാവേ സതി സംഭൂതത്വാദ്ര്രവ്യ– ----------------------------------------------------------------------------
അന്വയാര്ഥഃ– [കാലഃ പരിണാമഭവഃ] കാല പരിണാമസേ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ [അര്ഥാത് വ്യവഹാരകാല കാ മാപ ജീവ–പുദ്ഗലോംകേ പരിണാമ ദ്വാരാ ഹോതാ ഹൈ]; [പരിണാമഃ ദ്രവ്യകാലസംഭൂതഃ] പരിണാമ ദ്രവ്യകാലസേ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ.– [ദ്വയോഃ ഏഷഃ സ്വഭാവഃ] യഹ, ദോനോംകാ സ്വഭാവ ഹൈ. [കാലഃ ക്ഷണഭുങ്ഗുരഃ നിയതഃ] കാല ക്ഷണഭംഗുര തഥാ നിത്യ ഹൈ.
ടീകാഃ– യഹ, വ്യവഹാരകാല തഥാ നിശ്ചയകാലകേ സ്വരൂപകാ കഥന ഹൈ.
വഹാ , ‘സമയ’ നാമകീ ജോ ക്രമിക പര്യായ സോ വ്യവഹാരകാല ഹൈ; ഉസകേ ആധാരഭൂത ദ്രവ്യ വഹ നിശ്ചയകാല ഹൈ.
വഹാ , വ്യവഹാരകാല നിശ്ചയകാലകീ പര്യായരൂപ ഹോനേ പര ഭീ ജീവ–പുദ്ഗലോംകേ പരിണാമസേ മാപാ ജാതാ ഹൈ – ജ്ഞാത ഹോതാ ഹൈ ഇസലിയേ ‘ജീവ–പുദ്ഗലോംകേ പരിണാമസേ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലാ’ കഹലാതാ ഹൈ; ഔര ജീവ–പുദ്ഗലോംകേ പരിണാമ ബഹിരംഗ–നിമിത്തഭൂത ദ്രവ്യകാലകേ സദ്ഭാവമേം ഉത്പന്ന ഹോനേകേ കാരണ ‘ദ്രവ്യകാലസേ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലേ’ കഹലാതേ ഹൈം. വഹാ താത്പര്യ യഹ ഹൈ കി – വ്യവഹാരകാല ജീവ–പുദ്ഗലോംകേ പരിണാമ ദ്വാരാ --------------------------------------------------------------------------
–ആ ഛേ സ്വഭാവോ ഉഭയനാ; ക്ഷണഭംഗീ നേ ധ്രുവ കാള ഛേ. ൧൦൦.