അഥ അജീവപദാര്ഥവ്യാഖ്യാനമ്.
തേസിം അചേദണത്തം ഭണിദം ജീവസ്സ ചേദണദാ.. ൧൨൪..
തേഷാമചേതനത്വം ഭണിതം ജീവസ്യ ചേതനതാ.. ൧൨൪..
ആകാശാദീനാമേവാജീവത്വേ ഹേതൂപന്യാസോയമ്.
ആകാശകാലപുദ്ഗലധര്മാധര്മേഷു ചൈതന്യവിശേഷരൂപാ ജീവഗുണാ നോ വിദ്യംതേ, ആകാശാദീനാം തേഷാമചേതനത്വസാമാന്യത്വാത്. അചേതനത്വസാമാന്യഞ്ചാകാശാദീനാമേവ, ജീവസ്യൈവ ചേതനത്വസാമാന്യാ– ദിതി.. ൧൨൪..
ജസ്സ ണ വിജ്ജദി ണിച്ചം തം സമണാ ബേംതി അജ്ജീവം.. ൧൨൫..
-----------------------------------------------------------------------------
അബ അജീവപദാര്ഥകാ വ്യാഖ്യാന ഹൈ.
അന്വയാര്ഥഃ– [ആകാശകാലപുദ്ഗലധര്മാധര്മേഷു] ആകാശ, കാല, പുദ്ഗല, ധര്മ ഔര അധര്മമേം [ജീവഗുണാഃ ന സന്തി] ജീവകേ ഗുണ നഹീം ഹൈ; [ക്യോംകി] [തേഷാമ് അചേതനത്വം ഭണിതമ്] ഉന്ഹേം അചേതനപനാ കഹാ ഹൈ, [ജീവസ്യ ചേതനതാ] ജീവകോ ചേതനതാ കഹീ ഹൈ.
ടീകാഃ– യഹ, ആകാശാദികാ ഹീ അജീവപനാ ദര്ശാനേകേ ലിയേ ഹേതുകാ കഥന ഹൈ.
ആകാശ, കാല, പുദ്ഗല, ധര്മ ഔര അധര്മമേം ചൈതന്യവിശേഷോംരൂപ ജീവഗുണ വിദ്യമാന നഹീം ഹൈ; ക്യോംകി ഉന ആകാശാദികോ അചേതനത്വസാമാന്യ ഹൈ. ഔര അചേതനത്വസാമാന്യ ആകാശാദികോ ഹീ ഹൈ, ക്യോംകി ജീവകോ ഹീ ചേതനത്വസാമാന്യ ഹൈ.. ൧൨൪.. --------------------------------------------------------------------------
തേമാം അചേതനതാ കഹീ, ചേതനപണും കഹ്യും ജീവമാം. ൧൨൪.
സുഖദുഃഖസംചേതന, അഹിതനീ ഭീതി, ഉദ്യമ ഹിത വിഷേ
ജേനേ കദീ ഹോതാം നഥീ, തേനേ അജീവ ശ്രമണോ കഹേ. ൧൨൫.
യസ്യ ന വിദ്യതേ നിത്യം തം ശ്രമണാ ബ്രുവന്ത്യജീവമ്.. ൧൨൫..
൧൮൪