അത്ര പഞ്ചാസ്തികായാനാമസ്തിത്വസംഭവപ്രകാരഃ കായത്വസംഭവപ്രകാരശ്ചോക്തഃ.
അസ്തി ഹ്യസ്തികായാനാം ഗുണൈഃ പര്യായൈശ്ച വിവിധൈഃ സഹ സ്വഭാവോ ആത്മഭാവോ നന്യത്വമ്. വസ്തുനോ വിശേഷാ ഹി വ്യതിരേകിണഃ പര്യായാ ഗുണാസ്തു ത ഏവാന്വയിനഃ. തത ഐകേന പര്യായേണ പ്രലീയമാനസ്യാന്യേനോപജായമാനസ്യാന്വയിനാ ഗുണേന ധ്രൌവ്യം ബിഭ്രാണസ്യൈകസ്യാപി വസ്തുനഃ സമുച്ഛേദോത്പാദധ്രൌവ്യലക്ഷണമസ്തിത്വമുപപദ്യത ഏവ. ഗുണപര്യായൈഃ സഹ സര്വഥാന്യത്വേ ത്വന്യോ വിനശ്യത്യന്യഃ പ്രാദുര്ഭവത്യന്യോ ധ്രവുത്വമാലമ്ബത ഇതി സര്വം വിപ്ലവതേ. തതഃ സാധ്വസ്തിത്വസംഭവ–പ്രകാരകഥനമ്. കായത്വസംഭവപ്രകാരസ്ത്വയമുപദിശ്യതേ. അവയവിനോ ഹി ജീവപുദ്ഗലധര്മാധര്മാകാശ–പദാര്ഥാസ്തേഷാമവയവാ അപി പ്രദേശാഖ്യാഃ പരസ്പരവ്യതിരേകിത്വാത്പര്യായാഃ ഉച്യന്തേ. തേഷാം തൈഃ സഹാനന്യത്വേ കായത്വസിദ്ധിരൂപപത്തിമതീ. നിരവയവസ്യാപി പരമാണോഃ സാവയവത്വശക്തിസദ്ഭാവാത് കായത്വസിദ്ധിരനപവാദാ. ന ചൈതദാങ്കയമ്
-----------------------------------------------------------------------------
ടീകാഃ– യഹാ , പാ ച അസ്തികായോംകോ അസ്തിത്വ കിസ പ്രകാര ഹൈേ ഔര കായത്വ കിസ പ്രകാര ഹൈ വഹ കഹാ ഹൈ.
വാസ്തവമേം അസ്തികായോംകോ വിവിധ ഗുണോം ഔര പര്യായോംകേ സാഥ സ്വപനാ–അപനാപന–അനന്യപനാ ഹൈ. വസ്തുകേ ൧വ്യതിരേകീ വിശേഷ വേ പര്യായേം ഹൈം ഔര ൨അന്വയീ വിശേഷോ വേ ഗുണ ഹൈം. ഇസലിയേ ഏക പര്യായസേ പ്രലയകോ പ്രാപ്ത ഹോനേവാലീ, അന്യ പര്യായസേ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലീ ഔര അന്വയീ ഗുണസേ ധ്രുവ രഹനേവാലീ ഏക ഹീ വസ്തുകോ ൩വ്യയ–ഉത്പാദ–ധൌവ്യലക്ഷണ അസ്തിത്വ ഘടിത ഹോതാ ഹീ ഹൈ. ഔര യദി ഗുണോം തഥാ പര്യായോംകേ സാഥ [വസ്തുകോ] സര്വഥാ അന്യത്വ ഹോ തബ തോ അന്യ കോഈ വിനാശകോ പ്രാപ്ത ഹോഗാ, അന്യ കോഈ പ്രാദുര്ഭാവകോ [ഉത്പാദകോ] പ്രാപ്ത ഹോഗാ ഔര അന്യ കോഈ ധ്രുവ രഹേഗാ – ഇസപ്രകാര സബ ൪വിപ്ലവ പ്രാപ്ത ഹോ ജായേഗാ. ഇസലിയേ [പാ ച അസ്തികായോംകോ] അസ്തിത്വ കിസ പ്രകാര ഹൈ തത്സമ്ബന്ധീ യഹ [ഉപര്യുക്ത] കഥന സത്യ– യോഗ്യ–ന്യായയുക്ത ഹൈേ. --------------------------------------------------------------------------
വിശേഷ ഹൈം.]
൧൪
൧. വ്യതിരേക=ഭേദ; ഏകകാ ദുസരേരൂപ നഹീം ഹോനാ; ‘യഹ വഹ നഹീം ഹൈ’ ഐസേ ജ്ഞാനകേ നിമിത്തഭൂത ഭിന്നരൂപതാ. [ഏക പര്യായ
൨. അന്വയ=ഏകരൂപതാ; സദ്രശതാ; ‘യഹ വഹീ ഹൈ’ ഐസേ ജ്ഞാനകേ കാരണഭൂത ഏകരൂപതാ. [ഗുണോംമേം സദൈവ സദ്രശതാ രഹതീ
൩. അസ്തിത്വകാ ലക്ഷണ അഥവാ സ്വരൂപ വ്യയ–ഉത്പാദ–ധ്രൌവ്യ ഹൈ.
൪. വിപ്ലവ=അംധാധൂ്രന്ധീ; ഉഥലപുഥല; ഗഡബഡീ; വിരോധ.