കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
വ്യയധ്രൌവ്യാണി വാ ദ്രവ്യലക്ഷണമ്. ഏകജാത്യവിരോധിനി ക്രമഭുവാം ഭാവാനാം സംതാനേ പൂര്വഭാവവിനാശഃ സുമച്ഛേദഃ, ഉത്തരഭാവപ്രാദുര്ഭാവശ്ച സമുത്പാദഃ, പൂര്വോതരഭാവോച്ഛേദോത്പാദയോരപി സ്വജാതേരപരിത്യാഗോ ധ്രൌവ്യമ്. താനി സാമാന്യാദേശാദ–ഭിന്നാനി വിശേഷാദേശാദ്ഭിന്നാനി യുഗപദ്ഭാവീനി സ്വഭാവഭൂതാനി ദ്രവ്യസ്യ ലക്ഷണം ഭവന്തീതി. ഗുണപര്യായാ വാ ദ്രവ്യലക്ഷണമ്. അനേകാന്താത്മകസ്യ വസ്തുനോന്വയിനോ വിശേഷാ ഗുണാ വ്യതിരേകിണഃ പര്യായാസ്തേ ദ്രവ്യേ യൌഗപദ്യേന ക്രമേണ ച പ്രവര്തമാനാഃ കഥഞ്ചിദ്ഭിന്നാഃ കഥഞ്ചിദഭിന്നാഃ സ്വഭാവഭൂതാഃ ദ്രവ്യലക്ഷണതാമാ– ----------------------------------------------------------------------------- ദ്രവ്യകാ ലക്ഷണ ഹൈ. പ്രശ്നഃ–– യദി സത്താ ഔര ദ്രവ്യ അഭിന്ന ഹൈ – സത്താ ദ്രവ്യകാ സ്വരൂപ ഹീ ഹൈ, തോ ‘സത്താ ലക്ഷണ ഹൈ ഔര ദ്രവ്യ ലക്ഷ്യ ഹൈ’ – ഐസാ വിഭാഗ കിസപ്രകാര ഘടിത ഹോതാ ഹൈ? ഉത്തരഃ–– അനേകാന്താത്മക ദ്രവ്യകേ അനന്ത സ്വരൂപ ഹൈേം, ഉനമേംസേ സത്താ ഭീ ഉസകാ ഏക സ്വരൂപ ഹൈ; ഇസലിയേ അനന്തസ്വരൂപവാലാ ദ്രവ്യ ലക്ഷ്യ ഹൈ ഔര ഉസകാ സത്താ നാമകാ സ്വരൂപ ലക്ഷണ ഹൈ – ഐസാ ലക്ഷ്യലക്ഷണവിഭാഗ അവശ്യ ഘടിത ഹോതാ ഹൈ. ഇസപ്രകാര അബാധിതരൂപസേ സത് ദ്രവ്യകാ ലക്ഷണ ഹൈ.]
അഥവാ, ഉത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യ ദ്രവ്യകാ ലക്ഷണ ഹൈ. ൧ഏക ജാതികാ അവിരോധക ഐസാ ജോ ക്രമഭാവീ
ഭാവോംകാ പ്രവാഹ ഉസമേം പൂര്വ ഭാവകാ വിനാശ സോ വ്യയ ഹൈ, ഉത്തര ഭാവകാ പ്രാദുര്ഭാവ [–ബാദകേ ഭാവകീ അര്ഥാത വര്തമാന ഭാവകീ ഉത്പത്തി] സോ ഉത്പാദ ഹൈ ഔര പൂര്വ–ഉത്തര ഭാവോംകേ വ്യയ–ഉത്പാദ ഹോനേ പര ഭീ സ്വജാതികാ അത്യാഗ സോ ധ്രൌവ്യ ഹൈ. വേ ഉത്പാദ–വ്യയ–ധ്രൌവ്യ –– ജോ–കി സാമാന്യ ആദേശസേ അഭിന്ന ഹൈം [അര്ഥാത സാമാന്യ കഥനസേ ദ്രവ്യസേ അഭിന്ന ഹൈം], വിശേഷ ആദേശസേ [ദ്രവ്യസേ] ഭിന്ന ഹൈം, യുഗപദ് വര്തതേ ഹൈേം ഔര സ്വഭാവഭൂത ഹൈം വേ – ദ്രവ്യകാ ലക്ഷണ ഹൈം.
വ്യതിരേകീ വിശേഷ വേ പര്യായേം ഹൈം. വേ ഗുണപര്യായേം [ഗുണ ഔര പര്യായേം] – ജോ കി ദ്രവ്യമേം ഏക ഹീ സാഥ തഥാ ക്രമശഃ പ്രവര്തതേ ഹൈം, [ദ്രവ്യസേ] കഥംചിത ഭിന്ന ഔര കഥംചിത അഭിന്ന ഹൈം തഥാ സ്വഭാവഭൂത ഹൈം വേ – ദ്രവ്യകാ ലക്ഷണ ഹൈം.
--------------------------------------------------------------------------
൧. ദ്രവ്യമേം ക്രമഭാവീ ഭാവോംകാ പ്രവാഹ ഏക ജാതികോ ഖംഡിത നഹീം കരതാ–തോഡതാ നഹീം ഹൈ അര്ഥാത് ജാതി–അപേക്ഷാസേ സദൈവ ഏകത്വ ഹീ രഖതാ ഹൈ.
൨. അന്വയ ഔര വ്യതിരേകകേ ലിയേ പൃഷ്ഠ ൧൪ പര ടിപ്പണീ ദേഖിയേ.