കഹാനജൈനശാസ്ത്രമാലാ] ഷഡ്ദ്രവ്യ–പംചാസ്തികായവര്ണന
ച. ഗഗനമണിഗമനായത്തോ ദിവാരാത്രഃ. തത്സംഖ്യാവിശേഷതഃ മാസഃ, ഋതുഃ അയനം, സംവത്സരമിതി. ഏവംവിധോ ഹി വ്യവഹാരകാലഃ കേവലകാലപര്യായമാത്രത്വേനാവധാരയിതുമശക്യത്വാത് പരായത്ത ഇത്യുപമീയത ഇതി.. ൨൫..
പോഗ്ഗലദവ്വേണ വിണാ തമ്ഹാ കാലോ പഡ്ഡച്ചഭവോ.. ൨൬..
പുദ്ഗലദ്രവ്യേണ വിനാ തസ്മാത്കാല പ്രതീത്യഭവഃ.. ൨൬..
----------------------------------------------------------------------------- കേവല കാലകീ പര്യായമാത്രരൂപസേ അവധാരനാ അശകയ ഹോനസേ [അര്ഥാത് പരകീ അപേക്ഷാ ബിനാ– പരമാണു, ആംഖ, സൂര്യ ആദി പര പദാര്ഥോകീ അപേക്ഷാ ബിനാ–വ്യവഹാരകാലകാ മാപ നിശ്ചിത കരനാ അശകയ ഹോനേസേ] ഉസേ ‘പരാശ്രിത’ ഐസീ ഉപമാ ദീ ജാതീ ഹൈ.
ഭാവാര്ഥഃ– ‘സമയ’ നിമിത്തഭൂത ഐസേ മംദ ഗതിസേ പരിണത പുദ്ഗല–പരമാണു ദ്വാരാ പ്രഗട ഹോതാ ഹൈ– മാപാ ജാതാ ഹൈ [അര്ഥാത് പരമാണുകോ ഏക ആകാശപ്രദേശസേ ദൂസരേ അനന്തര ആകാശപ്രദേശമേം മംദഗതിസേ ജാനേമേം ജോ സമയ ലഗേ ഉസേ സമയ കഹാ ജാതാ ഹൈ]. ‘നിമേഷ’ ആ ഖകേ മിചനേസേ പ്രഗട ഹോതാ ഹൈ [അര്ഥാത് ഖുലീ ആ ഖകേ മിചനേമേം ജോ സമയ ലഗേ ഉസേ നിമേഷ കഹാ ജാതാ ഹൈ ഔര വഹ ഏക നിമേഷ അസംഖ്യാത സമയകാ ഹോതാ ഹൈ]. പന്ദ്രഹ നിമേഷകാ ഏക ‘കാഷ്ഠാ’, തീസ കാഷ്ഠാകീ ഏക ‘കലാ’, ബീസസേ കുഛ അധിക കലാകീ ഏക ‘ഘഡീ’ ഔര ദോ ഘഡീകാ ഏക ‘മഹൂര്ത ബനതാ ഹൈ]. ‘അഹോരാത്ര’ സൂര്യകേ ഗമനസേ പ്രഗട ഹോതാ ഹൈ [ഔര വഹ ഏക അഹോരാത്ര തീസ മുഹൂര്തകാ ഹോതാ ഹൈ] തീസ അഹോരാത്രകാ ഏക ‘മാസ’, ദോ മാസകീ ഏക ‘ഋതു’ തീന ഋതുകാ ഏക ‘അയന’ ഔര ദോ അയനകാ ഏക ‘വര്ഷ’ ബനതാ ഹൈ. – യഹ സബ വ്യവഹാരകാല ഹൈേ. ‘പല്യോപമ’, ‘സാഗരോപമ’ ആദി ഭീ വ്യവഹാരകാലകേ ഭേദ ഹൈം.
ഉപരോക്ത സമയ–നിമേഷാദി സബ വാസ്തവമേം മാത്ര നിശ്ചയകാലകീ ഹീ [–കാലദ്രവ്യകീ ഹീ] പര്യായേം ഹൈം പരന്തു വേ പരമാണു ആദി ദ്വാരാ പ്രഗട ഹോതീ ഹൈം ഇസലിയേ [അര്ഥാത് പര പദാര്ഥോം ദ്വാരാ മാപീ സകതീ ഹൈം ഇസലിയേ] ഉന്ഹേം ഉപചാരസേ പരാശ്രിത കഹാ ജാതാ ഹൈ.. ൨൫.. --------------------------------------------------------------------------
‘ചിര’ ‘ശീധ്ര’ നഹി മാത്രാ ബിനാ, മാത്രാ നഹീം പുദ്ഗല ബിനാ,
തേ കാരണേ പര–ആശ്രയേ ഉത്പന്ന ഭാഖ്യോ കാല ആ. ൨൬.