൫൨
] പംചാസ്തികായസംഗ്രഹ
[ഭഗവാനശ്രീകുന്ദകുന്ദ
അത്ര വ്യവഹാരകാലസ്യ കഥംചിത പരായത്തത്വേ സദുപപത്തിരുക്താ.
ഇഹ ഹി വ്യവഹാരകാലേ നിമിഷസമയാദൌ അസ്തി താവത് ചിര ഇതി ക്ഷിപ്ര ഇതി സംപ്രത്യയഃ. സ ഖലു
ദീര്ധഹ്രസ്വകാലനിബംധനം പ്രമാണമംതരേണ ന സംഭാവ്യതേ. തദപി പ്രമാണം പുദ്ഗലദ്രവ്യപരിണാമമന്തരേണ നാവധാര്യതേ.
തതഃപരപരിണാമദ്യോതമാനത്വാദ്വയവഹാരകാലോ നിശ്ചയേനാനന്യാശ്രിതോപി പ്രതീത്യഭവ ഇത്യഭി–ധീയതേ.
തദത്രാസ്തികായസാമാന്യപ്രരൂപണായാമസ്തികായത്വാഭാവാത്സാക്ഷാദനുപന്യസ്യമാനോപി
-----------------------------------------------------------------------------
ഗാഥാ ൨൬
അന്വയാര്ഥഃ– [ചിരം വാ ക്ഷിപ്രം] ‘ചിര’ അഥവാ ‘ക്ഷിപ്ര’ ഐസാ ജ്ഞാന [–അധിക കാല അഥവാ അല്പ
കാല ഐസാ ജ്ഞാന] [മാത്രാരഹിതം തു] പരിമാണ ബിനാ [–കാലകേ മാപ ബിനാ] [ന അസ്തി] നഹീം ഹോതാ;
[സാ മാത്രാ അപി] ഔര വഹ പരിമാണ [ഖലു] വാസ്തവമേം [പുദ്ഗലദ്രവ്യേണ വിനാ] പുദ്ഗലദ്രവ്യകേ നഹീം ഹോതാ;
[തസ്മാത്] ഇസലിയേ [കാലഃ പ്രതീത്യഭവഃ] കാല ആശ്രിതരൂപസേ ഉപജനേവാലാ ഹൈ [അര്ഥാത് വ്യവഹാരകാല
പരകാ ആശ്രയ കരകേ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ ഐസാ ഉപചാരസേ കഹാ ജാതാ ഹൈ].
ടീകാഃ– യഹാ
വ്യവഹാരകാലകേ കഥംചിത പരാശ്രിതപനേകേ വിഷയമേം സത്യ യുക്തി കഹീ ഗഈ ഹൈ.
പ്രഥമ തോ, നിമേഷ–സമയാദി വ്യവഹാരകാലമേം ‘ചിര’ ഔര ‘ക്ഷിപ്ര’ ഐസാ ജ്ഞാന [–അധിക കാല ഔര
അല്പ കാല ഐസാ ജ്ഞാന ഹോതാ ഹൈ]. വഹ ജ്ഞാന വാസ്തവമേം അധിക ഔര അല്പ കാല സാഥ സമ്ബന്ധ
രഖനേവാലേ പ്രമാണ [–കാലപരിമാണ] ബിനാ സംഭവിത നഹീം ഹോതാ; ഔര വഹ പ്രമാണ പുദ്ഗലദ്രവ്യകേ പരിണാമ
ബിനാ നിശ്ചിത നഹീം ഹോതാ. ഇസലിയേ, വ്യവഹാരകാല പരകേ പരിണാമ ദ്വാരാ ജ്ഞാത ഹോനേകേ കാരണ – യദ്യപി
നിശ്ചയസേ വഹ അന്യകേ ആശ്രിത നഹീം ഹൈ തഥാപി – ആശ്രിതരൂപസേ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലാ [–പരകേ അവലമ്ബനസേ
ഉപജനേവാലാ] കഹാ ജാതാ ഹൈ.
ഇസലിയേ യദ്യപി കാലകോ അസ്തികായപനേകേ അഭാവകേ കാരണ യഹാ
അസ്തികായകീ സാമാന്യ പ്രരൂപണാമേം
ഉസകാ സാക്ഷാത് കഥന നഹീംം ഹൈ തഥാപി, ജീവ–പുദ്ഗലകേ പരിണാമകീ അന്യഥാ അനുപപത്തി ദ്വാരാ സിദ്ധ
ഹോനേവാലാ നിശ്ചയരൂപ കാല ഔര ഉനകേ പരിണാമകേ ആശ്രിത നിശ്ചിത ഹോനേവാലാ വ്യവഹാരരൂപ കാല
പംചാസ്തികായകീ ഭാ
തി ലോകരൂപസേ പരിണത ഹൈ– ഐസാ, അത്യന്ത തീക്ഷ്ണ ദഷ്ടിസേ ജാനാ ജാ സകതാ ഹൈ.
--------------------------------------------------------------------------
സാക്ഷാത് =സീധാ [കാലകാ വിസ്തൃത സീധാ കഥന ശ്രീ പ്രവചനസാരകേ ദ്വിതീയ–ശ്രുതസ്കംധമേം കിയാ ഗയാ ഹൈ; ഇസലിയേ
കാലകാ സ്വരൂപ വിസ്താരസേ ജാനനേകേ ഇച്ഛുക ജിജ്ഞാസുകോേ പ്രവചനസാരമേംസേ തേ ജാന ലേനാ ചാഹിയേ.]