କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ
ପରମନୋଗତଂ ମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵିକଲଂ ଵିଶେଷେଣାଵବୁଧ୍ଯତେ ତନ୍ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନମ୍, ଯତ୍ସକଲାଵରଣାତ୍ଯଂତକ୍ଷଯେ କେଵଲ ଏଵ ମୂର୍ତାମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସକଲଂ ଵିଶେଷେଣାଵବୁଧ୍ଯତେ ତତ୍ସ୍ଵାଭାଵିକଂ କେଵଲଜ୍ଞାନମ୍. ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନୋଦଯସହଚରିତମାଭିନିବୋଧିକଜ୍ଞାନମେଵ କୁମତିଜ୍ଞାନମ୍, ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନୋଦଯ–ସହଚରିତଂ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନମେଵ କୁଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନମ୍, ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନୋଦଯସହଚରିତମଵଧିଜ୍ଞାନମେଵ ଵିଭଙ୍ଗଜ୍ଞାନମିତି ସ୍ଵରୂପାଭିଧାନମ୍. ଇତ୍ଥଂ ମତିଜ୍ଞାନାଦିଜ୍ଞାନୋପଯୋଗାଷ୍ଟକଂ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାତମ୍.. ୪୧.. ----------------------------------------------------------------------------- ଵିଶେଷତଃ ଅଵବୋଧନ କରତା ହୈ ଵହ ସ୍ଵାଭାଵିକ କେଵଲଜ୍ଞାନ ହୈ, [୬] ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନକେ ଉଦଯକେ ସାଥକା ଆଭିନିବୋଧିକଜ୍ଞାନ ହୀ କୁମତିଜ୍ଞାନ ହୈ, [୭] ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନକେ ଉଦଯକେ ସାଥକା ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ହୀ କୁଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ହୈ, [୮] ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନକେ ଉଦଯକେ ସାଥକା ଅଵଧିଜ୍ଞାନ ହୀ ଵିଭଂଗଜ୍ଞାନ ହୈ. – ଇସ ପ୍ରକାର [ଜ୍ଞାନୋପଯୋଗକେ ଭେଦୋଂକେ] ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ.
ଇସ ପ୍ରକାର ମତିଜ୍ଞାନାଦି ଆଠ ଜ୍ଞାନୋପଯୋଗୋଂକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ କିଯା ଗଯା.
ଭାଵାର୍ଥଃ– ପ୍ରଥମ ତୋ, ନିମ୍ନାନୁସାର ପାଁଚ ଜ୍ଞାନୋଂକା ସ୍ଵରୂପ ହୈଃ– ନିଶ୍ଚଯନଯସେ ଅଖଣ୍ଡ–ଏକ–ଵିଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନମଯ ଐସା ଯହ ଆତ୍ମା ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ ସଂସାରାଵସ୍ଥାମେଂ କର୍ମାଵୃତ୍ତ ଵର୍ତତା ହୁଆ, ମତିଜ୍ଞାନାଵରଣକା କ୍ଷଯୋପଶମ ହୋନେ ପର, ପାଁଚ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂ ଔର ମନସେ ମୂର୍ତ–ଅମୂର୍ତ ଵସ୍ତୁକୋ ଵିକଲ୍ପରୂପସେ ଜୋ ଜାନତା ହୈ ଵହ ମତିଜ୍ଞାନ ହୈ. ଵହ ତୀନ ପ୍ରକାରକା ହୈଃ ଉପଲବ୍ଧିରୂପ, ଭାଵନାରୂପ ଔର ଉପଯୋଗରୂପ. ମତିଜ୍ଞାନାଵରଣକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ ଜନିତ ଅର୍ଥଗ୍ରହଣଶକ୍ତି [–ପଦାର୍ଥକୋ ଜାନନେକୀ ଶକ୍ତି] ଵହ ଉପଲବ୍ଧି ହୈ, ଜାନେ ହୁଏ ପଦାର୍ଥକା ପୁନଃ ପୁନଃ ଚିଂତନ ଵହ ଭାଵନା ହୈ ଔର ‘ଯହ କାଲା ହୈ,’ ‘ଯହ ପୀଲା ହୈ ’ ଇତ୍ଯାଦିରୂପସେ ଅର୍ଥଗ୍ରହଣଵ୍ଯାପାର [–ପଦାର୍ଥକୋ ଜାନନେକା ଵ୍ଯାପାର] ଵହ ଉପଯୋଗ ହୈ. ଉସୀ ପ୍ରକାର ଵହ [ମତିଜ୍ଞାନ] ଅଵଗ୍ରହ, ଈହା, ଅଵାଯ ଔର ଧାରଣାରୂପ ଭେଦୋଂ ଦ୍ଵାରା ଅଥଵା କୋଷ୍ଠବୁଦ୍ଧି, ବୀଜବୁଦ୍ଧି, ପଦାନୁସାରୀବୁଦ୍ଧି ତଥା ସଂଭିନ୍ନଶ୍ରୋତୃତାବୁଦ୍ଧି ଐସେ ଭେଦୋଂ ଦ୍ଵାରା ଚାର ପ୍ରକାରକା ହୈ. [ଯହାଁ, ଐସା ତାତ୍ପର୍ଯ ଗ୍ରହଣ କରନା ଚାହିଯେ କି ନିର୍ଵିକାର ଶୁଦ୍ଧ ଅନୁଭୂତିକେ ପ୍ରତି ଅଭିମୁଖ ଜୋ ମତିଜ୍ଞାନ ଵହୀ ଉପାଦେଯଭୂତ ଅନନ୍ତ ସୁଖକା ସାଧକ ହୋନେସେ ନିଶ୍ଚଯସେ ଉପାଦେଯ ହୈ, ଉସକେ ସାଧନଭୂତ ବହିରଂଗ ମତିଜ୍ଞାନ ତୋ ଵ୍ଯଵହାରସେ ଉପାଦେଯ ହୈ.]