କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ
ନିରୁପାଧିଃ ସ୍ଵାଭାଵିକ ଏଵ. କ୍ଷାଯିକସ୍ତୁ ସ୍ଵଭାଵଵ୍ଯକ୍ତିରୂପତ୍ଵାଦନଂତୋଽପି କର୍ମଣଃ କ୍ଷଯେଣୋତ୍ପଦ୍ଯ– ମାନତ୍ଵାତ୍ସାଦିରିତି କର୍ମକୃତ ଏଵୋକ୍ତଃ. ଔପଶମିକସ୍ତୁ କର୍ମଣାମୁପଶମେ ସମୁତ୍ପଦ୍ଯମାନତ୍ଵାଦନୁପଶମେ ସମୁଚ୍ଛିଦ୍ଯମାନତ୍ଵାତ୍ କର୍ମକୃତ ଏଵେତି.
ଅଥଵା ଉଦଯୋପଶମକ୍ଷଯକ୍ଷଯୋପଶମଲକ୍ଷଣାଶ୍ଚତସ୍ରୋ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମଣାମେଵାଵସ୍ଥାଃ, ନ ପୁନଃ ପରିଣାମ– ଲକ୍ଷଣୈକାଵସ୍ଥସ୍ଯ ଜୀଵସ୍ଯ; ତତ ଉଦଯାଦିସଂଜାତାନାମାତ୍ମନୋ ଭାଵାନାଂ ନିମିତ୍ତ–
ଣ କୁଣଦି ଅତ୍ତା କିଂଚି ଵି ମୁତ୍ତା ଅଣ୍ଣଂ ସଗଂ ଭାଵଂ.. ୫୯..
ନ କରୋତ୍ଯାତ୍ମା କିଂଚିଦପି ମୁକ୍ତ୍ଵାନ୍ଯତ୍ ସ୍ଵକଂ ଭାଵମ୍.. ୫୯..
----------------------------------------------------------------------------- କାରଣ ସାଦି ହୈ ଇସଲିଯେ କର୍ମକୃତ ହୀ କହା ଗଯା ହୈ. ଔପଶମିକ ଭାଵ କର୍ମକେ ଉପଶମସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେକେ କାରଣ ତଥା ଅନୁପଶମସେ ନଷ୍ଟ ହୋନେକେ କାରଣ କର୍ମକୃତ ହୀ ହୈ. [ଇସ ପ୍ରକାର ଔଦଯିକାଦି ଚାର ଭାଵୋଂକୋ କର୍ମକୃତ ସଂମତ କରନା.]
ଅଥଵା [ଦୂସରେ ପ୍ରକାରସେ ଵ୍ଯାଖ୍ଯା କରନେ ପର]– ଉଦଯ, ଉପଶମ, କ୍ଷଯ ଔର କ୍ଷଯୋପଶମସ୍ଵରୂପ ଚାର [ଅଵସ୍ଥାଏଁ] ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକୀ ହୀ ଅଵସ୍ଥାଏଁ ହୈଂ, ପରିଣାମସ୍ଵରୂପ ଏକ ଅଵସ୍ଥାଵାଲେ ଜୀଵକୀ ନହୀଂ ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଉଦଯ ଆଦି ଅଵସ୍ଥାଏଁ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକୀ ହୀ ହୈଂ, ‘ପରିଣାମ’ ଜିସକା ସ୍ଵରୂପ ହୈ ଐସୀ ଏକ ଅଵସ୍ଥାରୂପସେ ଅଵସ୍ଥିତ ଜୀଵକୀ–ପାରିଣାମିକ ଭାଵରୂପ ସ୍ଥିତ ଜୀଵକୀ –ଵେ ଚାର ଅଵସ୍ଥାଏଁ ନହୀଂ ହୈଂ]; ଇସଲିଯେ ଉଦଯାଦିକ ଦ୍ଵାରା ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲେ ଆତ୍ମାକେ ଭାଵୋଂକୋ ନିମିତ୍ତମାତ୍ରଭୂତ ଐସୀ ଉସ ପ୍ରକାରକୀ ଅଵସ୍ଥାଓଂଂରୂପ [ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ] ସ୍ଵଯଂ ପରିଣମିତ ହୋନେକେ କାରଣ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ ଭୀ ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ ଆତ୍ମାକେ ଭାଵୋଂକେ କତୃତ୍ଵକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ.. ୫୮..
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଯଦି ଭାଵଃ କର୍ମକୃତଃ] ଯଦି ଭାଵ [–ଜୀଵଭାଵ] କର୍ମକୃତ ହୋଂ ତୋ [ଆତ୍ମା କର୍ମଣାଃ କର୍ତା ଭଵତି] ଆତ୍ମା କର୍ମକା [–ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକା] କର୍ତା ହୋନା ଚାହିଯେ. [କଥଂ] ଵହ ତୋ କୈସେ ହୋ ସକତା ହୈ? [ଆତ୍ମା] କ୍ଯୋଂକି ଆତ୍ମା ତୋ [ସ୍ଵକଂ ଭାଵଂ ମୁକ୍ତ୍ଵା] ଅପନେ ଭାଵକୋ ଛୋଡ଼କର [ଅନ୍ଯତ୍ କିଂଚିତ୍ ଅପି] ଅନ୍ଯ କୁଛ ଭୀ [ନ କରୋତି] ନହୀଂ କରତା. --------------------------------------------------------------------------
ଜୀଵ ତୋ କଦୀ କରତୋ ନଥୀ ନିଜ ଭାଵ ଵିଣ କଂଈ ଅନ୍ଯନେ. ୫୯.