କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ
ଏକେନ ପ୍ରଦେଶେନ ଦ୍ଵଯାଦିପ୍ରଦେଶାଭାଵାଦାତ୍ମାଦିନାତ୍ମମଧ୍ଯେନାତ୍ମାଂତେନ ନ ସାଵକାଶଃ. ଏକେନ ପ୍ରଦେଶେନ ସ୍କଂଧାନାଂ ଭେଦନିମିତ୍ତତ୍ଵାତ୍ ସ୍କଂଧାନାଂ ଭେତ୍ତା. ଐକନ ପ୍ରଦେଶେନ ସ୍କଂଧସଂଘାତନିମିତ୍ତତ୍ଵାତ୍ସ୍କଂଧାନାଂ କର୍ତା ଏକେନ ପ୍ରଦେଶେନୈକାକାଶପ୍ରଦେଶାତିଵର୍ତିତଦ୍ନତିପରିଣାମାପନ୍ନେନ ସମଯଲକ୍ଷଣକାଲଵିଭାଗକରଣାତ୍ କାଲସ୍ଯ ପ୍ରଵିଭକ୍ତା. ଏକେନ ପ୍ରଦେଶେନ ତତ୍ସୂତ୍ରତ୍ରିତଦ୍ଵଯାଦିଭେଦପୂର୍ଵିକାଯାଃ ସ୍କଂଧେଷୁ ଦ୍ରଵ୍ଯସଂଖ୍ଯାଯାଃ ଏକେନ ପ୍ରଦେଶେନ ତଦଵଚ୍ଛିନ୍ନୈକାକାଶପ୍ରଦେଶ– ----------------------------------------------------------------------------- ଆକାଶପ୍ରଦେଶକା ଅତିକ୍ରମଣ କରନେଵାଲେ [–ଲାଁଘନେଵାଲେ] ଅପନେ ଗତିପରିଣାମକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ ଉସକେ ଦ୍ଵାରା –‘ସମଯ’ ନାମକ କାଲକା ଵିଭାଗ କରତା ହୈ ଇସଲିଯେ କାଲକା ଵିଭାଜକ ହୈ; ଵହ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଏକ ପ୍ରଦେଶ ଦ୍ଵାରା ସଂଖ୍ଯାକା ଭୀ ୧ଵିଭାଜକ ହୈ କ୍ଯୋଂକି [୧] ଵହ ଏକ ପ୍ରଦେଶ ଦ୍ଵାରା ଉସକେ ରଚେ ଜାନେଵାଲେ ଦୋ ଆଦି ଭେଦୋଂସେ ଲେକର [ତୀନ ଅଣୁ, ଚାର ଅଣୁ, ଅସଂଖ୍ଯ ଅଣୁ ଇତ୍ଯାଦି] ଦ୍ରଵ୍ଯସଂଖ୍ଯାକେ ଵିଭାଗ ସ୍କଂଧୋଂମେଂ କରତା ହୈ, [୨] ଵହ ଏକ ପ୍ରଦେଶ ଦ୍ଵାରା ଉସକୀ ଜିତନୀ ମର୍ଯାଦାଵାଲେ ଏକ ‘୨ଆକାଶପ୍ରଦେଶ’ ସେ ଲେକର [ଦୋ ଆକାଶପ୍ରଦେଶ, ତୀନ ଆକାଶପ୍ରଦେଶ, ଅସଂଖ୍ଯ ଆକାଶପ୍ରଦେଶ ଇତ୍ଯାଦି] କ୍ଷେତ୍ରସଂଖ୍ଯାକେ ଵିଭାଗ କରତା ହୈ, [୩] ଵହ ଏକ ପ୍ରଦେଶ ଦ୍ଵାରା, ଏକ ଆକାଶପ୍ରଦେଶକା ଅତିକ୍ରମ କରନେଵାଲେ ଉସକେ ଗତିପରିଣାମ ଜିତନୀ ମର୍ଯାଦାଵାଲେ ‘୩ସମଯ’ ସେ ଲେକର [ଦୋସମଯ, ତୀନ ସମଯ, ଅସଂଖ୍ଯ ସମଯ ଇତ୍ଯାଦି] କାଲସଂଖ୍ଯାକେ ଵିଭାଗ କରତା ହୈ, ଔର [୪] ଵହ ଏକ ପ୍ରଦେଶ ଦ୍ଵାରା ଉସମେଂ ଵିଵର୍ତନ ପାନେଵାଲେ [–ପରିଵର୍ତିତ, ପରିଣମିତ] ଜଘନ୍ଯ ଵର୍ଣାଦିଭାଵକୋ ଜାନନେଵାଲେ ଜ୍ଞାନସେ ଲେକର ଭାଵସଂଖ୍ଯାକେ ଵିଭାଗ କରତା ହୈ.. ୮୦.. --------------------------------------------------------------------------
୧. ଵିଭାଜକ = ଵିଭାଗ କରନେଵାଲା; ମାପନେଵାଲା. [ସ୍କଂଧୋଂମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯସଂଖ୍ଯାକା ମାପ [ଅର୍ଥାତ୍ ଵେ କିତନେ ଅଣୁଓଂ–
ପରମାଣୁଓଂସେ ବନେ ହୈଂ ଐସା ମାପ] କରନେମେଂ ଅଣୁଓଂକୀ–ପରମାଣୁଓଂକୀ–ଅପେକ୍ଷା ଆତୀ ହୈ, ଅର୍ଥାତ୍ ଵୈସା ମାପ ପରମାଣୁ
ଦ୍ଵାରା ହୋତା ହୈ. କ୍ଷେତ୍ରକା ମାପକା ଏକକ ‘ଆକାଶପ୍ରଦେଶ’ ହୈ ଔର ଆକାଶପ୍ରଦେଶକୀ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାମେଂ ପରମାଣୁକୀ ଅପେକ୍ଷା ଆତୀ
ହୈ; ଇସଲିଯେ କ୍ଷେଳକା ମାପ ଭୀ ପରମାଣୁ ଦ୍ଵାରା ହୋତା ହୈ. କାଲକେ ମାପ ଏକକ ‘ସମଯ’ ହୈ ଔର ସମଯକୀ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାମେଂ
ପରମାଣୁକୀ ଅପେକ୍ଷା ଆତୀ ହୈ; ଇସଲିଯେ କାଲକା ମାପ ଭୀ ପରମାଣୁ ଦ୍ଵାରା ହୋତା ହୈ. ଜ୍ଞାନଭାଵକେ [ଜ୍ଞାନପର୍ଯାଯକେ]
ମାପକା ଏକକ ‘ପରମାଣୁମେଂଂ ପରିଣମିତ ଜଘନ୍ଯ ଵର୍ଣାଦିଭାଵକୋ ଜାନେ ଉତନା ଜ୍ଞାନ’ ହୈ ଔର ଉସମେଂ ପରମାଣୁକୀ ଅପେକ୍ଷା
ଆତୀ ହୈ; ଇସଲିଯେ ଭାଵକା [ଜ୍ଞାନଭାଵକା] ମାପ ଭୀ ପରମାଣୁ ଦ୍ଵାରା ହୋତା ହୈ. ଇସ ପ୍ରକାର ପରମାଣୁ ଦ୍ରଵ୍ଯ, କ୍ଷେତ୍ର, କାଲ
ଔର ଭାଵ ମାପ କରନେକେ ଲିଯେ ଗଜ ସମାନ ହୈ]
୨. ଏକ ପରମାଣୁପ୍ରଦେଶ ଜିତନେ ଆକାଶକେ ଭାଗକୋ [କ୍ଷେତ୍ରକୋ] ‘ଆକାଶପ୍ରଦେଶ’ କହା ଜାତ ହୈ. ଵହ ‘ଆକାଶପ୍ରଦେଶ’
କ୍ଷେତ୍ରକା ‘ଏକକ’ ହୈ. [ଗିନତୀକେ ଲିଯେ, କିସୀ ଵସ୍ତୁକେ ଜିତନେ ପରିମାଣକୋ ‘ଏକ ମାପ’ ମାନା ଜାଯେ, ଉତନେ
ପରିମାଣକୋ ଉସ ଵସ୍ତୁକା ‘ଏକକ’ କହା ଜାତା ହୈ.]
୩. ପରମାଣୁକୋ ଏକ ଆକାଶପ୍ରଦେଶେସେ ଦୂସରେ ଅନନ୍ତର ଆକାଶପ୍ରଦେଶମେଂ [ମଂଦଗତିସେ] ଜାତେ ହୁଏ ଜୋ କାଲ ଲଗତା ହୈ ଉସେ
‘ସମଯ’ କହା ଜାତା ହୈ.