କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ
ଅଧର୍ମସ୍ଵରୂପାଖ୍ଯାନମେତତ୍. ଯଥା ଧର୍ମଃ ପ୍ରଜ୍ଞାପିତସ୍ତଥାଧର୍ମୋପି ପ୍ରଜ୍ଞାପନୀଯଃ. ଅଯଂ ତୁ ଵିଶେଷଃ. ସ ଗତିକ୍ରିଯାଯୁକ୍ତା– ନାମୁଦକଵତ୍କାରଣଭୂତ; ଏଷଃ ପୁନଃ ସ୍ଥିତିକ୍ରିଯାଯୁକ୍ତାନାଂ ପୃଥିଵୀଵତ୍କାରଣଭୂତଃ. ଯଥା ପୃଥିଵୀ ସ୍ଵଯଂ ପୂର୍ଵମେଵ ତିଷ୍ଠଂତୀ ପରମସ୍ଥାପଯଂତୀ ଚ ସ୍ଵଯେଵ ତିଷ୍ଠତାମଶ୍ଵାଦୀନା ମୁଦାସୀନା–ଵିନାଭୂତସହାଯକାରଣମାତ୍ରତ୍ଵେନ ସ୍ଥିତିମନୁଗୃହ୍ଣାତି ତଥାଽଧର୍ମାଽପି ସ୍ଵଯଂ ପୂର୍ଵମେଵ ତିଷ୍ଠନ୍ ପରମସ୍ଥାପଯଂଶ୍ଚ ସ୍ଵଯମେଵ ତିଷ୍ଠତାଂ ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲାନାମୁଦାସୀନାଵିନାଭୂତସହାଯକାରଣମାତ୍ରତ୍ଵେନ ସ୍ଥିତିମନୁଗୃହ୍ଣାତୀତି..୮୬..
ଦୋ ଵି ଯ ମଯା ଵିଭତ୍ତା ଅଵିଭତ୍ତା ଲୋଯମେତ୍ତା ଯ.. ୮୭..
ଦ୍ଵାଵପି ଚ ମତୌ ଵିଭକ୍ତାଵଵିଭକ୍ତୌ ଲୋକମାତ୍ରୌ ଚ.. ୮୭..
-----------------------------------------------------------------------------
ଟୀକାଃ– ଯହ, ଅଧର୍ମକେ ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ.
ଜିସ ପ୍ରକାର ଧର୍ମକା ପ୍ରଜ୍ଞାପନ କିଯା ଗଯା, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଅଧର୍ମକା ଭୀ ପ୍ରଜ୍ଞାପନ କରନେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ. ପରନ୍ତୁ ଯହ [ନିମ୍ନୋକ୍ତାନୁସାର] ଅନ୍ତର ହୈଃ ଵହ [–ଧର୍ମାସ୍ତିକାଯ] ଗତିକ୍ରିଯାଯୁକ୍ତକୋ ପାନୀକୀ ଭାଁତି କାରଣଭୂତ ହୈ ଔର ଯହ [ଅଧର୍ମାସ୍ତିକାଯ] ସ୍ଥିତିକ୍ରିଯାଯୁକ୍ତକୋ ପୃଥ୍ଵୀକୀ ଭାଁତି କାରଣଭୂତ ହୈ. ଜିସ ପ୍ରକାର ପୃଥ୍ଵୀ ସ୍ଵଯଂ ପହଲେସେ ହୀ ସ୍ଥିତିରୂପ [–ସ୍ଥିର] ଵର୍ତତୀ ହୁଈ ତଥା ପରକୋ ସ୍ଥିତି [–ସ୍ଥିରତା] ନହୀଂ କରାତୀ ହୁଈ, ସ୍ଵଯମେଵ ସ୍ଥିତିରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋତେ ହୁଏ ଅଶ୍ଵାଦିକକୋ ଉଦାସୀନ ଅଵିନାଭାଵୀ ସହାଯରୂପ କାରଣମାତ୍ରକେ ରୂପମେଂ ସ୍ଥିତିମେଂ ଅନୁଗ୍ରହ କରତୀ ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଅଧର୍ମ [ଅଧର୍ମାସ୍ତିକାଯ] ଭୀ ସ୍ଵଯଂ ପହଲେସେ ହୀ ସ୍ଥିତିରୂପସେ ଵର୍ତତା ହୁଆ ଔର ପରକୋ ସ୍ଥିତି ନହୀଂ କରାତା ହୁଆ, ସ୍ଵଯମେଵ ସ୍ଥିତିରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତେ ହୁଏ ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ ଉଦାସୀନ ଅଵିନାଭାଵୀ ସହାଯରୂପ କାରଣମାତ୍ରକେ ରୂପମେଂ ସ୍ଥିତିମେଂ ଅନୁଗ୍ରହ କରତା ହୈ.. ୮୬..
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଗମନସ୍ଥିତୀ] [ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲକୀ] ଗତି–ସ୍ଥିତି [ଚ] ତଥା [ଅଲୋକଲୋକଂ] ଅଲୋକ ଔର ଲୋକକା ଵିଭାଗ, [ଯଯୋଃ ସଦ୍ଭାଵତଃ] ଉନ ଦୋ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକେ ସଦ୍ଭାଵସେ [ଜାତମ୍] ହୋତା ହୈ. [ଚ] ଔର [ଦ୍ଵୌ ଅପି] ଵେ ଦୋନୋଂ [ଵିଭକ୍ତୌ] ଵିଭକ୍ତ, [ଅଵିଭକ୍ତୌ] ଅଵିଭକ୍ତ [ଚ] ଔର [ଲୋକମାତ୍ରୌ] ଲୋକପ୍ରମାଣ [ମତୌ] କହେ ଗଯେ ହୈଂ. --------------------------------------------------------------------------
ତେ ଉଭଯ ଭିନ୍ନ–ଅଭିନ୍ନ ଛେ ନେ ସକଳଲୋକପ୍ରମାଣ ଛେ. ୮୭.