ଗତିପରିଣାମସ୍ଯ ହେତୁକର୍ତୃତ୍ଵମ୍. କିଂତୁ ସଲିଲ–ମିଵ ମତ୍ସ୍ଯାନାଂ ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲାନାମାଶ୍ରଯକାରଣମାତ୍ରତ୍ଵେନୋଦାସୀନ ଏଵାସୌ ଗତେଃ ପ୍ରସରୋ ଭଵତି. ଅପି ଚ ଯଥା ଗତିପୂର୍ଵସ୍ଥିତିପରିଣତସ୍ତୁଙ୍ଗୋଽଶ୍ଵଵାରସ୍ଯ ସ୍ଥିତିପରିଣାମସ୍ଯ ହେତୁକର୍ତାଵଲୋକ୍ଯତେ ନ ତଥାଽଧର୍ମଃ. ସ ଖଲୁ ନିଷ୍କ୍ରିଯତ୍ଵାତ୍ ନ କଦାଚିଦପି ଗତିପୂର୍ଵସ୍ଥିତିପରିଣାମମେଵାପଦ୍ଯତେ. କୁତୋଽସ୍ଯ ସହସ୍ଥାଯିତ୍ଵେନ ପରେଷାଂ ଗତିପୂର୍ଵସ୍ଥିତିପରିଣାମସ୍ଯ ହେତୁକର୍ତୃତ୍ଵମ୍. କିଂ ତୁ ପୃଥିଵୀଵତ୍ତୁରଙ୍ଗସ୍ଯ ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲାନାମାଶ୍ରଯ– କାରଣମାତ୍ରତ୍ଵେନୋଦାସୀନ ଏଵାସୌ ଗତିପୂର୍ଵସ୍ଥିତେଃ ପ୍ରସରୋ ଭଵତୀତି.. ୮୮.. ----------------------------------------------------------------------------- ହୋନେସେ କଭୀ ଗତିପରିଣାମକୋ ହୀ ପ୍ରାପ୍ତ ନହୀଂ ହୋତା; ତୋ ଫିର ଉସେ [ପରକେ] ୧ସହକାରୀକେ ରୂପମେଂ ପରକେ ଗତିପରିଣାମକା ହେତୁକତୃତ୍ଵ କହାଁସେ ହୋଗା? [ନହୀଂ ହୋ ସକତା.] କିନ୍ତୁ ଜିସ ପ୍ରକାର ପାନୀ ମଛଲିଯୋଂକା [ଗତିପରିଣାମମେଂ] ମାତ୍ର ଆଶ୍ରଯରୂପ କାରଣକେ ରୂପମେଂ ଗତିକା ଉଦାସୀନ ହୀ ପ୍ରସାରକ ହୈେ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଧର୍ମ ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୀ [ଗତିପରିଣାମମେଂ] ମାତ୍ର ଆଶ୍ରଯରୂପ କାରଣକେ ରୂପମେଂ ଗତିକା ଉଦାସୀନ ହୀ ପ୍ରସାରକ [ଅର୍ଥାତ୍ ଗତିପ୍ରସାରକା ଉଦାସୀନ ହୀ ନିମିତ୍ତ] ହୈ.
ଔର [ଅଧର୍ମାସ୍ତିକାଯକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ଭୀ ଐସା ହୈ କି] – ଜିସ ପ୍ରକାର ଗତିପୂର୍ଵକସ୍ଥିତିପରିଣତ ଅଶ୍ଵ ସଵାରକେ [ଗତିପୂର୍ଵକ] ସ୍ଥିତିପରିଣାମକା ହେତୁକର୍ତା ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଅଧର୍ମ [ଜୀଵ– ପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ଗତିପୂର୍ଵକ ସ୍ଥିତିପରିଣାମକା ହେତୁକର୍ତା] ନହୀ ହୈ. ଵହ [ଅଧର୍ମ] ଵାସ୍ତଵମେଂ ନିଷ୍କ୍ରିଯ ହୋନେସେ କଭୀ ଗତିପୂର୍ଵକ ସ୍ଥିତିପରିଣାମକୋ ହୀ ପ୍ରାପ୍ତ ନହୀଂ ହୋତା; ତୋ ଫିର ଉସେ [ପରକେ] ୨ସହସ୍ଥାଯୀକେ ରୂପମେଂ ଗତିପୂର୍ଵକ ସ୍ଥିତିପରିଣାମକା ହେତୁକତୃତ୍ଵ କହାଁସେ ହୋଗା? [ନହୀଂ ହୋ ସକତା.] କିନ୍ତୁ ଜିସ ପ୍ରକାର ପୃଥ୍ଵୀ ଅଶ୍ଵକୋ [ଗତିପୂର୍ଵକ ସ୍ଥିତିପରିଣାମମେଂ] ମାତ୍ର ଆଶ୍ରଯରୂପ କାରଣକେ ରୂପମେଂ ଗତିପୂର୍ଵକ ସ୍ଥିତିକୀ ଉଦାସୀନ ହୀ ପ୍ରସାରକ ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଅଧର୍ମ ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ [ଗତିପୂର୍ଵକ ସ୍ଥିତିପରିଣାମମେଂ] ମାତ୍ର ଆଶ୍ରଯରୂପ କାରଣକେ ରୂପମେଂ ଗତିପୂର୍ଵକ ସ୍ଥିତିକା ଉଦାସୀନ ହୀ ପ୍ରସାରକ [ଅର୍ଥାତ୍ ଗତିପୂର୍ଵକ–ସ୍ଥିତିପ୍ରସାରକା ଉଦାସୀନ ହୀ ନିମିତ୍ତ] ହୈ.. ୮୮.. --------------------------------------------------------------------------
ସ୍ଥିତିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେ ଵାଲେ ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ସାଥ ସ୍ଥିତି ନହୀଂ କରତା, ପହଲେହୀ ସ୍ଥିତ ହୈେ; ଇସ ପ୍ରକାର ଵହ
ସହସ୍ଥାଯୀ ନ ହୋନେସେ ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ଗତିପୂର୍ଵକ ସ୍ଥିତିପରିଣାମକା ହେତୁକର୍ତା ନହୀଂ ହୈ.]
୧୪୦
୧. ସହକାରୀ=ସାଥମେଂ କାର୍ଯ କରନେଵାଲା ଅର୍ଥାତ୍ ସାଥମେଂ ଗତି କରନେଵାଲା. ଧ୍ଵଜାକେ ସାଥ ପଵନ ଭୀ ଗତି କରତା ହୈ
ଇସଲିଯେ ଯହାଁ ପଵନକୋ [ଧ୍ଵଜାକେ] ସହକାରୀକେ ରୂପମେଂ ହେତୁକର୍ତା କହା ହୈ; ଔର ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ସାଥ ଧର୍ମାସ୍ତିକାଯ
ଗମନ ନ କରକେ [ଅର୍ଥାତ୍ ସହକାରୀ ନ ବନକର], ମାତ୍ର ଉନ୍ହେେଂ [ଗତିମେଂ] ଆଶ୍ରଯରୂପ କାରଣ ବନତା ହୈ ଇସଲିଯେ
ଧର୍ମାସ୍ତିକାଯକୋ ଉଦାସୀନ ନିମିତ୍ତ କହା ହୈ. ପଵନକୋ ହେତୁକର୍ତା କହା ଉସକା ଯହ ଅର୍ଥ କଭୀ ନହୀଂ ସମଝନା କି
ପଵନ ଧ୍ଵଜାଓଂକୋ ଗତିପରିଣାମ କରାତା ହୋଗା. ଉଦାସୀନ ନିମିତ୍ତ ହୋ ଯା ହେତୁକର୍ତା ହୋ– ଦୋନୋଂ ପରମେଂ ଅକିଂଚିତ୍କର ହୈଂ.
ଉନମେଂ ମାତ୍ର ଉପରୋକ୍ତାନୁସାର ହୀ ଅନ୍ତର ହୈ. ଅବ ଅଗଲୀ ଗାଥାକୀ ଟୀକାମେଂ ଆଚାର୍ଯଦେଵ ସ୍ଵଯଂ ହୀ କହେଂଗେ କି ‘ଵାସ୍ତଵମେଂ
ସମସ୍ତ ଗତିସ୍ଥିତିମାନ ପଦାର୍ଥ ଅପନେ ପରିଣାମୋଂସେ ହୀ ନିଶ୍ଚଯସେ ଗତିସ୍ଥିତି କରତେ ହୈ.’ଇସଲିଯେ ଧ୍ଵଜା, ସଵାର
ଇତ୍ଯାଦି ସବ, ଅପନେ ପରିଣାମୋଂସେ ହୀ ଗତିସ୍ଥିତି କରତେ ହୈ, ଉସମେଂ ଧର୍ମ ତଥା ପଵନ, ଔର ଅଧର୍ମ ତଥା ଅଶ୍ଵ
ଅଵିଶେଷରୂପସେ ଅକିଂଚିତ୍କର ହୈଂ ଐସା ନିର୍ଣଯ କରନା.]
୨. ସହସ୍ଥାଯୀ=ସାଥମେଂ ସ୍ଥିତି [ସ୍ଥିରତା] କରନେଵାଲା. [ଅଶ୍ଵ ସଵାରକେ ସାଥ ସ୍ଥିତି କରତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଯହାଁ