କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ
ଜଲଚରସ୍ଥଲଚରଖଚରା ବଲିନଃ ପଂଚେନ୍ଦ୍ରିଯା ଜୀଵାଃ.. ୧୧୭..
ପଞ୍ଚେନ୍ଦ୍ରିଯପ୍ରକାରସୂଚନେଯମ୍. ଅଥ ସ୍ପର୍ଶନରସନଘ୍ରାଣଚକ୍ଷୁଃଶ୍ରୋତ୍ରେନ୍ଦ୍ରିଯାଵରଣକ୍ଷଯୋପଶମାତ୍ ନୋଇନ୍ଦ୍ରିଯାଵରଣୋଦଯେ ସତି ସ୍ପର୍ଶ– ରସଗଂଧଵର୍ଣଶବ୍ଦାନାଂ ପରିଚ୍ଛେତ୍ତାରଃ ପଂଚେନ୍ଦ୍ରିଯା ଅମନସ୍କାଃ. କେଚିତ୍ତୁ ନୋଇନ୍ଦ୍ରିଯାଵରଣସ୍ଯାପି କ୍ଷଯୋପ–ଶମାତ୍ ସମନସ୍କାଶ୍ଚ ଭଵନ୍ତି. ତତ୍ର ଦେଵମନୁଷ୍ଯନାରକାଃ ସମନସ୍କା ଏଵ, ତିର୍ଯଂଚ ଉଭଯଜାତୀଯା ଇତି..୧୧୭..
ତିରିଯା ବହୁପ୍ପଯାରା ଣେରଇଯା ପୁଢଵିଭେଯଗଦା.. ୧୧୮..
ତିର୍ଯଂଚଃ ବହୁପ୍ରକାରାଃ ନାରକାଃ ପୃଥିଵୀଭେଦଗତାଃ.. ୧୧୮..
-----------------------------------------------------------------------------
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଵର୍ଣରସସ୍ପର୍ଶଗଂଧଶବ୍ଦଜ୍ଞାଃ] ଵର୍ଣ, ରସ, ସ୍ପର୍ଶ, ଗନ୍ଧ ଔର ଶବ୍ଦକୋ ଜାନନେଵାଲେ ଂ[ସୁରନରନାରକତିର୍ଯଂଞ୍ଚଃ] ଦେଵ–ମନୁଷ୍ଯ–ନାରକ–ତିର୍ଯଂଚ–[ଜଲଚରସ୍ଥଲଚରଖଚରାଃ] ଜୋ ଜଲଚର, ସ୍ଥଲଚର, ଖେଚର ହୋତେ ହୈଂ ଵେ –[ବଲିନଃ ପଂଚେନ୍ଦ୍ରିଯାଃ ଜୀଵାଃ] ବଲଵାନ ପଂଚେନ୍ଦ୍ରିଯ ଜୀଵ ହୈଂ.
ଟୀକାଃ– ଯହ, ପଂଚେନ୍ନ୍ଦ୍ରିଯ ଜୀଵୋଂକେ ପ୍ରକାରକୀ ସୂଚନା ହୈ.
ସ୍ପର୍ଶନେନ୍ଦ୍ରିଯ, ରସନେନ୍ଦ୍ରିଯ, ଘ୍ରାଣେନ୍ଦ୍ରିଯ, ଚକ୍ଷୁରିନ୍ଦ୍ରିଯ ଔର ଶ୍ରୋତ୍ରେନ୍ଦ୍ରିଯକେ ଆଵରଣକେ କ୍ଷଯୋପଶମକେ କାରଣ, ମନକେ ଆଵରଣକା ଉଦଯ ହୋନେସେ, ସ୍ପର୍ଶ, ରସ, ଗନ୍ଧ, ଵର୍ଣ ଔର ଶବ୍ଦକୋ ଜାନନେଵାଲେ ଜୀଵ ମନରହିତ ପଂଚେନ୍ଦ୍ରିଯ ଜୀଵ ହୈଂ; କତିପଯ [ପଂଚେନ୍ଦ୍ରିଯ ଜୀଵ] ତୋ, ଉନ୍ହେଂ ମନକେ ଆଵରଣକା ଭୀ କ୍ଷଯୋପଶମ ହୋନେସେ, ମନସହିତ [ପଂଚେନ୍ଦ୍ରିଯ ଜୀଵ] ହୋତେ ହୈଂ.
ଉନମେଂ, ଦେଵ, ମନୁଷ୍ଯ ଔର ନାରକୀ ମନସହିତ ହୀ ହୋତେ ହୈଂ; ତିର୍ଯଂଚ ଦୋନୋଂ ଜାତିକେ [ଅର୍ଥାତ୍ ମନରହିତ ତଥା ମନସହିତ] ହୋତେ ହୈଂ.. ୧୧୭..
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଦେଵାଃ ଚତୁର୍ଣିକାଯାଃ] ଦେଵୋଂକେ ଚାର ନିକାଯ ହୈଂ, [ମନୁଜାଃ କର୍ମଭୋଗ– --------------------------------------------------------------------------