ଵ୍ଯଵହାରଜୀଵତ୍ଵୈକାଂତପ୍ରତିପତ୍ତିନିରାସୋଽଯମ୍.
ଯ ଇମେ ଏକେନ୍ଦ୍ରିଯାଦଯଃ ପୃଥିଵୀକାଯିକାଦଯଶ୍ଚାନାଦିଜୀଵପୁଦ୍ଗଲପରସ୍ପରାଵଗାହମଵଲୋକ୍ଯ ଵ୍ଯ– ଵହାରନଯେନ ଜୀଵପ୍ରାଧାନ୍ଯାଞ୍ଜୀଵା ଇତି ପ୍ରଜ୍ଞାପ୍ଯଂତେ. ନିଶ୍ଚଯନଯେନ ତେଷୁ ସ୍ପର୍ଶନାଦୀନ୍ଦ୍ରିଯାଣି ପୃଥିଵ୍ଯାଦଯଶ୍ଚ କାଯାଃ ଜୀଵଲକ୍ଷଣଭୂତଚୈତନ୍ଯସ୍ଵଭାଵାଭାଵାନ୍ନ ଜୀଵା ଭଵଂତୀତି. ତେଷ୍ଵେଵ ଯତ୍ସ୍ଵପରପରିଚ୍ଛିତ୍ତିରୂପେଣ ପ୍ରକାଶମାନଂ ଜ୍ଞାନଂ ତଦେଵ ଗୁଣଗୁଣିନୋଃ କଥଞ୍ଚିଦଭେଦାଜ୍ଜୀଵତ୍ଵେନ ପ୍ରରୂପ୍ଯତ ଇତି.. ୧୨୧..
କୁଵ୍ଵଦି ହିଦମହିଦଂ ଵା ଭୁଂଜଦି ଜୀଵୋ ଫଲଂ ତେସିଂ.. ୧୨୨..
କରୋତି ହିତମହିତଂ ଵା ଭୁଂକ୍ତେ ଜୀଵଃ ଫଲଂ ତଯୋଃ.. ୧୨୨..
----------------------------------------------------------------------------- ପ୍ରକାରକୀ ଶାସ୍ତ୍ରୋକ୍ତ କାଯେଂ ଭୀ ଜୀଵ ନହୀଂ ହୈ; [ତେଷୁ] ଉନମେଂ [ଯଦ୍ ଜ୍ଞାନଂ ଭଵତି] ଜୋ ଜ୍ଞାନ ହୈ [ତତ୍ ଜୀଵଃ] ଵହ ଜୀଵ ହୈ [ଇତି ଚ ପ୍ରରୂପଯନ୍ତି] ଐସୀ [ଜ୍ଞାନୀ] ପ୍ରରୂପଣା କରତେ ହୈଂ.
ଟୀକାଃ– ଯହ, ଵ୍ଯଵହାରଜୀଵତ୍ଵକେ ଏକାନ୍ତକୀ ପ୍ରତିପତ୍ତିକା ଖଣ୍ଡନ ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଜିସେ ମାତ୍ର ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ ଜୀଵ କହା ଜାତା ହୈ ଉସକା ଵାସ୍ତଵମେଂ ଜୀଵରୂପସେ ସ୍ଵୀକାର କରନା ଉଚିତ ନହୀଂ ହୈ ଐସା ଯହାଁ ସମଝାଯା ହୈ].
ଯହ ଜୋ ଏକେନ୍ଦ୍ରିଯାଦି ତଥା ପୃଥ୍ଵୀକାଯିକାଦି, ‘ଜୀଵ’ କହେ ଜାତେ ହୈଂ, ଅନାଦି ଜୀଵ –ପୁଦ୍ଗଲକା ପରସ୍ପର ଅଵଗାହ ଦେଖକର ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ ଜୀଵକେ ପ୍ରାଧାନ୍ଯ ଦ୍ଵାରା [–ଜୀଵକୋ ମୁଖ୍ଯତା ଦେକର] ‘ଜୀଵ’ କହେ ଜାତେ ହୈଂ. ନିଶ୍ଚଯନଯସେ ଉନମେଂ ସ୍ପର୍ଶନାଦି ଇନ୍ଦ୍ରିଯାଁ ତଥା ପୃଥ୍ଵୀ–ଆଦି କାଯେଂ, ଜୀଵକେ ଲକ୍ଷଣଭୂତ ଚୈତନ୍ଯସ୍ଵଭାଵକେ ଅଭାଵକେ କାରଣ, ଜୀଵ ନହୀଂ ହୈଂ; ଉନ୍ହୀଂମେଂ ଜୋ ସ୍ଵପରକୋ ଜ୍ଞପ୍ତିରୂପସେ ପ୍ରକାଶମାନ ଜ୍ଞାନ ହୈ ଵହୀ, ଗୁଣ–ଗୁଣୀକେ କଥଂଚିତ୍ ଅଭେଦକେ କାରଣ, ଜୀଵରୂପସେ ପ୍ରରୂପିତ କିଯା ଜାତା ହୈ.. ୧୨୧..
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଜୀଵଃ] ଜୀଵ [ସର୍ଵଂ ଜାନାତି ପଶ୍ଯତି] ସବ ଜାନତା ହୈ ଔର ଦେଖତା ହୈ, [ସୌଖ୍ଯମ୍ ଇଚ୍ଛତି] ସୁଖକୀ ଇଚ୍ଛା କରତା ହୈ, [ଦୁଃଖାତ୍ ବିଭେତି] ଦୁଃଖସେ ଡରତା ହୈ, [ହିତମ୍ ଅହିତମ୍ କରୋତି] -------------------------------------------------------------------------- ପ୍ରତିପତ୍ତି = ସ୍ଵୀକୃତି; ମାନ୍ଯତା.
ହିତ–ଅହିତ ଜୀଵ କରେ ଅନେ ହିତ–ଅହିତନୁଂ ଫଳ ଭୋଗଵେ. ୧୨୨.
୧୮୦