କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ
ଅନ୍ଯାସାଧାରଣଜୀଵକାର୍ଯଖ୍ଯାପନମେତତ୍.
ଚୈତନ୍ଯସ୍ଵଭାଵତ୍ଵାତ୍କର୍ତୃସ୍ଥାଯାଃ କ୍ରିଯାଯାଃ ଜ୍ଞପ୍ତେର୍ଦ୍ରଶେଶ୍ଚ ଜୀଵ ଏଵ କର୍ତା, ନ ତତ୍ସଂବନ୍ଧଃ ପୁଦ୍ଗଲୋ, ଯଥାକାଶାଦି. ସୁଖାଭିଲାଷକ୍ରିଯାଯାଃ ଦୁଃଖୋଦ୍ଵେଗକ୍ରିଯାଯାଃ ସ୍ଵସଂଵେଦିତହିତାହିତନିର୍ଵିର୍ତନକ୍ରିଯାଯାଶ୍ଚ ଚୈତନ୍ଯଵିଵର୍ତରୂପସଙ୍କଲ୍ପପ୍ରଭଵତ୍ଵାତ୍ସ ଏଵ କର୍ତା, ନାନ୍ଯଃ. ଶୁଭାଶୁଭାକର୍ମଫଲଭୂତାଯା ଇଷ୍ଟାନିଷ୍ଟ– ଵିଷଯୋପଭୋଗକ୍ରିଯାଯାଶ୍ଚ ସୁଖଦୁଃଖସ୍ଵରୂପସ୍ଵପରିଣାମକ୍ରିଯାଯା ଇଵ ସ ଏଵ କର୍ତା, ନାନ୍ଯଃ. ଏତେନାସାଧାରଣକାର୍ଯାନୁମେଯତ୍ଵଂ ପୁଦ୍ଗଲଵ୍ଯତିରିକ୍ତସ୍ଯାତ୍ମନୋ ଦ୍ଯୋତିତମିତି.. ୧୨୨.. ----------------------------------------------------------------------------- ହିତ–ଅହିତକୋ [ଶୁଭ–ଅଶୁଭ ଭାଵୋଂକୋ] କରତା ହୈ [ଵା] ଔର [ତଯୋଃ ଫଲଂ ଭୁଂକ୍ତେ] ଉନକେ ଫଲକୋ ଭୋଗତା ହୈ.
ଟୀକାଃ– ଯହ, ଅନ୍ଯସେ ଅସାଧାରଣ ଐସେ ଜୀଵକାର୍ଯୋଂକା କଥନ ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଅନ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂସେ ଅସାଧାରଣ ଐସେ ଜୋ ଜୀଵକେ କାର୍ଯ ଵେ ଯହାଁ ଦର୍ଶାଯେ ହୈଂ].
ଚୈତନ୍ଯସ୍ଵଭାଵପନେକେ କାରଣ, କର୍ତୃସ୍ଥିତ [କର୍ତାମେଂ ରହନେଵାଲୀ] କ୍ରିଯାକା–ଜ୍ଞପ୍ତି ତଥା ଦ୍ରଶିକା–ଜୀଵ ହୀ କର୍ତା ହୈ; ଉସକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ରହା ହୁଆ ପୁଦ୍ଗଲ ଉସକା କର୍ତା ନହୀଂ ହୈ, ଜିସ ପ୍ରକାର ଆକାଶାଦି ନହୀଂ ହୈ ଉସୀ ପ୍ରକାର. [ଚୈତନ୍ଯସ୍ଵଭାଵକେ କାରଣ ଜାନନେ ଔର ଦେଖନେ କୀ କ୍ରିଯାକା ଜୀଵ ହୀ କର୍ତା ହୈ; ଜହାଁ ଜୀଵ ହୈ ଵହାଁ ଚାର ଅରୂପୀ ଅଚେତନ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଭୀ ହୈଂ ତଥାପି ଵେ ଜିସ ପ୍ରକାର ଜାନନେ ଔର ଦେଖନେ କୀ କ୍ରିଯାକେ କର୍ତା ନହୀଂ ହୈ ଉସୀ ପ୍ରକାର ଜୀଵକେ ସାଥ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ରହେ ହୁଏ କର୍ମ–ନୋକର୍ମରୂପ ପୁଦ୍ଗଲ ଭୀ ଉସ କ୍ରିଯାକେ କର୍ତା ନହୀଂ ହୈ.] ଚୈତନ୍ଯକେ ଵିଵର୍ତରୂପ [–ପରିଵର୍ତନରୂପ] ସଂକଲ୍ପକୀ ଉତ୍ପତ୍ତି [ଜୀଵମେଂ] ହୋନେକେ କାରଣ, ସୁଖକୀ ଅଭିଲାଷାରୂପ କ୍ରିଯାକା, ଦୁଃଖକେ ଉଦ୍ଵେଗରୂପ କ୍ରିଯାକା ତଥା ସ୍ଵସଂଵେଦିତ ହିତ–ଅହିତକୀ ନିଷ୍ପତ୍ତିରୂପ କ୍ରିଯାକା [–ଅପନେସେ ସଂଚେତନ କିଯେ ଜାନେଵାଲେ ଶୁଭ–ଅଶୁଭ ଭାଵୋଂକୋ ରଚନେରୂପ କ୍ରିଯାକା] ଜୀଵ ହୀ କର୍ତା ହୈ; ଅନ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ. ଶୁଭାଶୁଭ କର୍ମକେ ଫଲଭୂତ ଇଷ୍ଟାନିଷ୍ଟଵିଷଯୋପଭୋଗକ୍ରିଯାକା, ସୁଖ– ଦୁଃଖସ୍ଵରୂପ ସ୍ଵପରିଣାମକ୍ରିଯାକୀ ଭାଁତି, ଜୀଵ ହୀ କର୍ତା ହୈ; ଅନ୍ଯ ନହୀଂ.
ଇସସେ ଐସା ସମଝାଯା କି [ଉପରୋକ୍ତ] ଅସାଧାରଣ କାର୍ଯୋଂ ଦ୍ଵାରା ପୁଦ୍ଗଲସେ ଭିନ୍ନ ଐସା ଆତ୍ମା ଅନୁମେଯ [–ଅନୁମାନ କର ସକନେ ଯୋଗ୍ଯ] ହୈ. -------------------------------------------------------------------------- ଇଷ୍ଟାନିଷ୍ଟ ଵିଷଯ ଜିସମେଂ ନିମିତ୍ତଭୂତ ହୋତେ ହୈଂ ଐସେ ସୁଖଦୁଃଖପରିଣାମୋଂକେ ଉପଭୋଗରୂପ କ୍ରିଯାକୋ ଜୀଵ କରତା ହୈ