କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ
[
୯
ତତ୍ର ଚ ପଞ୍ଚାନାମସ୍ତିକାଯାନାଂ ସମୋ ମଧ୍ଯସ୍ଥୋ ରାଗଦ୍ଵେଷାଭ୍ଯାମନୁପହତୋ ଵର୍ଣପଦଵାକ୍ଯ–ସନ୍ନିଵେଶଵିଶିଷ୍ଟଃ
ପାଠୋ ଵାଦଃ ଶବ୍ଦସମଯଃ ଶବ୍ଦାଗମ ଇତି ଯାଵତ୍. ତେଷାମେଵ ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନୋଦଯୋଚ୍ଛେଦେ ସତି ସମ୍ଯଗ୍ଵାଯଃ
ପରିଚ୍ଛେଦୋ ଜ୍ଞାନସମଯୋ ଜ୍ଞାନଗମ ଇତି ଯାଵତ୍. ତେଷାମେଵାଭିଧାନପ୍ରତ୍ଯଯପରିଚ୍ଛିନ୍ନାନାଂ ଵସ୍ତୁରୂପେଣ ସମଵାଯଃ
ସଂଧାତୋଽର୍ଥସମଯଃ ସର୍ଵପଦାର୍ଥସାର୍ଥ ଇତି ଯାଵତ୍. ତଦତ୍ର ଜ୍ଞାନସମଯପ୍ରସିଦ୍ଧଯର୍ଥ ଶବ୍ଦସମଯସମ୍ବନ୍ଧେନାର୍ଥସମଯ
ୋଽଭିଧାତୁମଭିପ୍ରେତଃ. ଅଥ ତସ୍ଯୈଵାର୍ଥସମଯସ୍ଯ ଦ୍ଵୈଵିଧ୍ଯଂ ଲୋକାଲୋକ–ଵିକଲ୍ପାତ୍.
---------------------------------------------------------------------------------------------
ଉନକା ସମଵାଯ [–ପଂଚାସ୍ତିକାଯକା ସମ୍ଯକ୍ ବୋଧ ଅଥଵା ସମୂହ] [ସମଯଃ] ଵହ ସମଯ ହୈ [ଇତି] ଐସା
[ଜିନୋତ୍ତମୈଃ ପ୍ରଜ୍ଞପ୍ତମ୍] ଜିନଵରୋଂନେ କହା ହୈ. [ସଃ ଚ ଏଵ ଲୋକଃ ଭଵତି] ଵହୀ ଲୋକ ହୈ. [–ପାଁଚ
ଅସ୍ତିକାଯକେ ସମୂହ ଜିତନା ହୀ ଲୋକ ହୈ.]; [ତତଃ] ଉସସେ ଆଗେ [ଅମିତଃ ଅଲୋକଃ] ଅମାପ ଅଲୋକ
[ଖମ୍] ଆକାଶସ୍ଵରୂପ ହୈ.
ଟୀକାଃ– ଯହାଁ [ଇସ ଗାଥାମେଂ ଶବ୍ଦରୂପସେ, ଜ୍ଞାନରୂପସେ ଔର ଅର୍ଥରୂପସେ [–ଶବ୍ଦସମଯ, ଜ୍ଞାନସମଯ
ଔର ଅର୍ଥସମଯ]– ଐସେ ତୀନ ପ୍ରକାରସେ ‘ସମଯ’ ଶବ୍ଦକା ଅର୍ଥ କହା ହୈ ତଥା ଲୋକ–ଅଲୋକରୂପ ଵିଭାଗ
କହା ହୈ.
ଵହାଁ, [୧] ‘ସମ’ ଅର୍ଥାତ୍ ମଧ୍ଯସ୍ଥ ଯାନୀ ଜୋ ରାଗଦ୍ଵେଷସେ ଵିକୃତ ନହୀଂ ହୁଆ; ‘ଵାଦ’ ଅର୍ଥାତ୍ ଵର୍ଣ
[ଅକ୍ଷର], ପଦ [ଶବ୍ଦ] ଔର ଵାକ୍ଯକେ ସମୂହଵାଲା ପାଠ. ପାଁଚ ଅସ୍ତିକାଯକା ‘ସମଵାଦ’ ଅର୍ଥାତ ମଧ୍ଯସ୍ଥ
[–ରାଗଦ୍ଵେଷସେ ଵିକୃତ ନହୀଂ ହୁଆ] ପାଠ [–ମୌଖିକ ଯା ଶାସ୍ତ୍ରାରୂଢ଼ ନିରୂପଣ] ଵହ ଶବ୍ଦସମଯ ହୈ, ଅର୍ଥାତ୍
ଶବ୍ଦାଗମ ଵହ ଶବ୍ଦସମଯ ହୈ. [୨] ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନକେ ଉଦଯକା ନାଶ ହୋନେ ପର, ଉସ ପଂଚାସ୍ତିକାଯକା ହୀ
ସମ୍ଯକ୍ ଅଵାଯ ଅର୍ଥାତ୍ ସମ୍ଯକ୍ ଜ୍ଞାନ ଵହ ଜ୍ଞାନସମଯ ହୈ, ଅର୍ଥାତ୍ ଜ୍ଞାନାଗମ ଵହ ଜ୍ଞାନସମଯ ହୈ. [୩]
କଥନକେ ନିମିତ୍ତସେ ଜ୍ଞାତ ହୁଏ ଉସ ପଂଚାସ୍ତିକାଯକା ହୀ ଵସ୍ତୁରୂପସେ ସମଵାଯ ଅର୍ଥାତ୍ ସମୂହ ଵହ ଅର୍ଥସମଯ
ହୈ, ଅର୍ଥାତ୍ ସର୍ଵପଦାର୍ଥସମୂହ ଵହ ଅର୍ଥସମଯ ହୈ. ଉସମେଂ ଯହାଁ ଜ୍ଞାନ ସମଯକୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧିକେ ହେତୁ ଶବ୍ଦସମଯକେ
ସମ୍ବନ୍ଧସେ ଅର୍ଥସମଯକା କଥନ [ଶ୍ରୀମଦ୍ଭଗଵତ୍କୁନ୍ଦକୁନ୍ଦାଚାର୍ଯଦେଵ] କରନା ଚାହତେ ହୈଂ.
--------------------------------------------------------------------------
ସମଵାଯ =[୧] ସମ୍+ଅଵାଯ; ସମ୍ଯକ୍ ଅଵାଯ; ସମ୍ଯକ୍ ଜ୍ଞାନ. [୨] ସମୂହ. [ଇସ ପଂଚାସ୍ତିକାଯସଂଗ୍ରହ ଶାସ୍ତ୍ରମେଂ ଯହାଁ
କାଲଦ୍ଵଵ୍ଯକୋ–– କି ଜୋ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୋନେ ପର ଭୀ ଅସ୍ତିକାଯ ନହୀଂ ହୈ ଉସେ ––ଵିଵକ୍ଷାମେଂ ଗୌଣ କରକେ ‘ପଂଚାସ୍ତିକାଯକା
ସମଵାଯ ଵହ ସମଯ ହୈ.’ ଐସା କହା ହୈ; ଇସଲିଯେ ‘ଛହ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସମଵାଯ ଵହ ସମଯ ହୈ’ ଐସେ କଥନକେ ଭାଵକେ ସାଥ
ଇସ କଥନକେ ଭାଵକା ଵିରୋଧ ନହୀଂ ସମଝନା ଚାହିଯେ, ମାତ୍ର ଵିଵକ୍ଷାଭେଦ ହୈ ଐସା ସମଝନା ଚାହିଯେ. ଔର ଇସୀ ପ୍ରକାର
ଅନ୍ଯ ସ୍ଥାନ ପର ଭୀ ଵିଵକ୍ଷା ସମଝକର ଅଵିରୁଦ୍ଧ ଅର୍ଥ ସମଝ ଲେନା ଚାହିଯେ]