ଅତ୍ର ପଞ୍ଚାସ୍ତିକାଯାନାମସ୍ତିତ୍ଵସଂଭଵପ୍ରକାରଃ କାଯତ୍ଵସଂଭଵପ୍ରକାରଶ୍ଚୋକ୍ତଃ.
ଅସ୍ତି ହ୍ଯସ୍ତିକାଯାନାଂ ଗୁଣୈଃ ପର୍ଯାଯୈଶ୍ଚ ଵିଵିଧୈଃ ସହ ସ୍ଵଭାଵୋ ଆତ୍ମଭାଵୋଽ ନନ୍ଯତ୍ଵମ୍. ଵସ୍ତୁନୋ ଵିଶେଷା ହି ଵ୍ଯତିରେକିଣଃ ପର୍ଯାଯା ଗୁଣାସ୍ତୁ ତ ଏଵାନ୍ଵଯିନଃ. ତତ ଐକେନ ପର୍ଯାଯେଣ ପ୍ରଲୀଯମାନସ୍ଯାନ୍ଯେନୋପଜାଯମାନସ୍ଯାନ୍ଵଯିନା ଗୁଣେନ ଧ୍ରୌଵ୍ଯଂ ବିଭ୍ରାଣସ୍ଯୈକସ୍ଯାଽପି ଵସ୍ତୁନଃ ସମୁଚ୍ଛେଦୋତ୍ପାଦଧ୍ରୌଵ୍ଯଲକ୍ଷଣମସ୍ତିତ୍ଵମୁପପଦ୍ଯତ ଏଵ. ଗୁଣପର୍ଯାଯୈଃ ସହ ସର୍ଵଥାନ୍ଯତ୍ଵେ ତ୍ଵନ୍ଯୋ ଵିନଶ୍ଯତ୍ଯନ୍ଯଃ ପ୍ରାଦୁର୍ଭଵତ୍ଯନ୍ଯୋ ଧ୍ରଵୁତ୍ଵମାଲମ୍ବତ ଇତି ସର୍ଵଂ ଵିପ୍ଲଵତେ. ତତଃ ସାଧ୍ଵସ୍ତିତ୍ଵସଂଭଵ–ପ୍ରକାରକଥନମ୍. କାଯତ୍ଵସଂଭଵପ୍ରକାରସ୍ତ୍ଵଯମୁପଦିଶ୍ଯତେ. ଅଵଯଵିନୋ ହି ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲଧର୍ମାଧର୍ମାକାଶ–ପଦାର୍ଥାସ୍ତେଷାମଵଯଵା ଅପି ପ୍ରଦେଶାଖ୍ଯାଃ ପରସ୍ପରଵ୍ଯତିରେକିତ୍ଵାତ୍ପର୍ଯାଯାଃ ଉଚ୍ଯନ୍ତେ. ତେଷାଂ ତୈଃ ସହାନନ୍ଯତ୍ଵେ କାଯତ୍ଵସିଦ୍ଧିରୂପପତ୍ତିମତୀ. ନିରଵଯଵସ୍ଯାପି ପରମାଣୋଃ ସାଵଯଵତ୍ଵଶକ୍ତିସଦ୍ଭାଵାତ୍ କାଯତ୍ଵସିଦ୍ଧିରନପଵାଦା. ନ ଚୈତଦାଙ୍କଯମ୍
-----------------------------------------------------------------------------
ଟୀକାଃ– ଯହାଁ, ପାଁଚ ଅସ୍ତିକାଯୋଂକୋ ଅସ୍ତିତ୍ଵ କିସ ପ୍ରକାର ହୈେ ଔର କାଯତ୍ଵ କିସ ପ୍ରକାର ହୈ ଵହ କହା ହୈ.
ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅସ୍ତିକାଯୋଂକୋ ଵିଵିଧ ଗୁଣୋଂ ଔର ପର୍ଯାଯୋଂକେ ସାଥ ସ୍ଵପନା–ଅପନାପନ–ଅନନ୍ଯପନା ହୈ. ଵସ୍ତୁକେ ୧ଵ୍ଯତିରେକୀ ଵିଶେଷ ଵେ ପର୍ଯାଯେଂ ହୈଂ ଔର ୨ଅନ୍ଵଯୀ ଵିଶେଷୋ ଵେ ଗୁଣ ହୈଂ. ଇସଲିଯେ ଏକ ପର୍ଯାଯସେ ପ୍ରଲଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେଵାଲୀ, ଅନ୍ଯ ପର୍ଯାଯସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲୀ ଔର ଅନ୍ଵଯୀ ଗୁଣସେ ଧ୍ରୁଵ ରହନେଵାଲୀ ଏକ ହୀ ଵସ୍ତୁକୋ ୩ଵ୍ଯଯ–ଉତ୍ପାଦ–ଧୌଵ୍ଯଲକ୍ଷଣ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଘଟିତ ହୋତା ହୀ ହୈ. ଔର ଯଦି ଗୁଣୋଂ ତଥା ପର୍ଯାଯୋଂକେ ସାଥ [ଵସ୍ତୁକୋ] ସର୍ଵଥା ଅନ୍ଯତ୍ଵ ହୋ ତବ ତୋ ଅନ୍ଯ କୋଈ ଵିନାଶକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଗା, ଅନ୍ଯ କୋଈ ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵକୋ [ଉତ୍ପାଦକୋ] ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଗା ଔର ଅନ୍ଯ କୋଈ ଧ୍ରୁଵ ରହେଗା – ଇସପ୍ରକାର ସବ ୪ଵିପ୍ଲଵ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋ ଜାଯେଗା. ଇସଲିଯେ [ପାଁଚ ଅସ୍ତିକାଯୋଂକୋ] ଅସ୍ତିତ୍ଵ କିସ ପ୍ରକାର ହୈ ତତ୍ସମ୍ବନ୍ଧୀ ଯହ [ଉପର୍ଯୁକ୍ତ] କଥନ ସତ୍ଯ– ଯୋଗ୍ଯ–ନ୍ଯାଯଯୁକ୍ତ ହୈେ. --------------------------------------------------------------------------
ଵିଶେଷ ହୈଂ.]
୧୪
୧. ଵ୍ଯତିରେକ=ଭେଦ; ଏକକା ଦୁସରେରୂପ ନହୀଂ ହୋନା; ‘ଯହ ଵହ ନହୀଂ ହୈ’ ଐସେ ଜ୍ଞାନକେ ନିମିତ୍ତଭୂତ ଭିନ୍ନରୂପତା. [ଏକ ପର୍ଯାଯ
୨. ଅନ୍ଵଯ=ଏକରୂପତା; ସଦ୍ରଶତା; ‘ଯହ ଵହୀ ହୈ’ ଐସେ ଜ୍ଞାନକେ କାରଣଭୂତ ଏକରୂପତା. [ଗୁଣୋଂମେଂ ସଦୈଵ ସଦ୍ରଶତା ରହତୀ
୩. ଅସ୍ତିତ୍ଵକା ଲକ୍ଷଣ ଅଥଵା ସ୍ଵରୂପ ଵ୍ଯଯ–ଉତ୍ପାଦ–ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ହୈ.
୪. ଵିପ୍ଲଵ=ଅଂଧାଧୂ୍ରନ୍ଧୀ; ଉଥଲପୁଥଲ; ଗଡ଼଼ବଡ଼଼ୀ; ଵିରୋଧ.