କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ
[
୧୫
ନ ଚୈତଦାଙ୍କଯମ୍ ପୁଦ୍ଗଲାଦନ୍ଯେଷାମମୂର୍ତର୍ର୍ତ୍ଵାଦଵିଭାଜ୍ଯାନାଂ ସାଵଯଵତ୍ଵକଲ୍ପନମନ୍ଯାଯ୍ଯମ୍. ଦ୍ରଶ୍ଯତ
ଏଵାଵିଭାଜ୍ଯେଽପି ଵିହାଯ–ସୀଦଂ ଘଟାକାଶମିଦମଘଟାକାଶମିତି ଵିଭାଗକଲ୍ପନମ୍. ଯଦି ତତ୍ର ଵିଭାଗୋ ନ
କଲ୍ପେତ ତଦା ଯଦେଵ ଘଟାକାଶଂ ତଦେଵାଘଟାକାଶଂ ସ୍ଯାତ୍. ନ ଚ ତଦିଷ୍ଟମ୍. ତତଃ କାଲାଣୁଭ୍ଯୋଽନ୍ଯତ୍ର ସର୍ଵେଷାଂ
କାଯତ୍ଵାଖ୍ଯଂ ସାଵଯଵତ୍ଵମଵସେଯମ୍. ତ୍ରୈଲୋକ୍ଯରୂପେଣ ନିଷ୍ପନ୍ନତ୍ଵମପି ତେଷାମସ୍ତିକାଯତ୍ଵସାଧନପରମୁପନ୍ଯସ୍ତମ୍.
ତଥା ଚ–ତ୍ରଯାଣାମୂର୍ଧ୍ଵାଽଧୋମଧ୍ଯଲୋକାନାମୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯଵନ୍ତସ୍ତଦ୍ଵିଶେଷାତ୍ମକା ଭାଵା ଭଵନ୍ତସ୍ତେଷାଂ ମୂଲ–
-----------------------------------------------------------------------------
ଅବ, [ଉନ୍ହେଂ] କାଯତ୍ଵ କିସ ପ୍ରକାର ହୈ ଉସକା ଉପଦେଶ କିଯା ଜାତା ହୈଃ– ଜୀଵ, ପୁଦ୍ଗଲ, ଧର୍ମ,
ଅଧର୍ମ, ଔର ଆକାଶ ଯହ ପଦାର୍ଥ ୧ଅଵଯଵୀ ହୈଂ. ପ୍ରଦେଶ ନାମକେ ଉନକେ ଜୋ ଅଵଯଵ ହୈଂ ଵେ ଭୀ ପରସ୍ପର
ଵ୍ଯତିରେକଵାଲେ ହୋନେସେ ୨ପର୍ଯାଯେଂ କହଲାତୀ ହୈ. ଉନକେ ସାଥ ଉନ [ପାଁଚ] ପଦାର୍ଥୋଂକୋ ଅନନ୍ଯପନା ହୋନେସେ
କାଯତ୍ଵସିଦ୍ଧି ଘଟିତ ହୋତୀ ହୈ. ପରମାଣୁ [ଵ୍ଯକ୍ତି–ଅପେକ୍ଷାସେ] ୩ନିରଵଯଵ ହୋନେପର ଭୀ ଉନକୋ ସାଵଯଵପନେକୀ
ଶକ୍ତିକା ସଦ୍ଭାଵ ହୋନେସେ କାଯତ୍ଵସିଦ୍ଧି ୪ନିରପଵାଦ ହୈ. ଵହାଁ ଐସୀ ଆଶଂକା କରନା ଯୋଗ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ କି
ପୁଦ୍ଗଲକେ ଅତିରିକ୍ତ ଅନ୍ଯ ପଦାର୍ଥ ଅମୂର୍ତପନେକେ କାରଣ ୫ଅଵିଭାଜ୍ଯ ହୋନେସେ ଉନକେ ସାଵଯଵପନେକୀ କଲ୍ପନା
ନ୍ଯାଯ ଵିରୁଦ୍ଧ [ଅନୁଚିତ] ହୈ. ଆକାଶ ଅଵିଭାଜ୍ଯ ହୋନେପର ଭୀ ଉସମେଂ ‘ଯହ ଘଟାକାଶ ହୈ, ଯହ ଅଘଟାକାଶ
[ ପଟାକାଶ] ହୈ’ ଐସୀ ଵିଭାଗକଲ୍ପନା ଦ୍ରଷ୍ଟିଗୋଚର ହୋତୀ ହୀ ହୈ. ଯଦି ଵହାଁ [କଥଂଚିତ୍] ଵିଭାଗକୀ
କଲ୍ପନା ନ କୀ ଜାଯେ ତୋ ଜୋ ଘଟାକାଶ ହୈେ ଵହୀ [ସର୍ଵଥା] ଅଘଟାକାଶ ହୋ ଜାଯେଗା; ଔର ଵହ ତୋ ଈଷ୍ଟ
[ମାନ୍ଯ] ନହୀଂ ହୈ. ଇସଲିଯେ କାଲାଣୁଓଂକେ ଅତିରିକ୍ତ ଅନ୍ଯ ସର୍ଵମେଂ କାଯତ୍ଵ ନାମକା ସାଵଯଵପନା ନିଶ୍ଚିତ
କରନା ଚାହିଯେ.
--------------------------------------------------------------------------
୧. ଅଵଯଵୀ=ଅଵଯଵଵାଲା; ଅଂଶଵାଲା; ଅଂଶୀ; ଜିନକେେ ଅଵଯଵ [ଅର୍ଥାତ୍] ଏକସେ ଅଧିକ ପ୍ରଦେଶ] ହୋଂ ଐସେ.
୨. ପର୍ଯାଯକା ଲକ୍ଷଣ ପରସ୍ପର ଵ୍ଯତିରେକ ହୈ. ଵହ ଲକ୍ଷଣ ପ୍ରଦେଶୋଂମେଂ ଭୀ ଵ୍ଯାପ୍ତ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଏକ ପ୍ରଦେଶ ଦୂସରେ ପ୍ରଦେଶରୂପ ନ
ହୋନେସେ ପ୍ରଦେଶୋଂମେଂ ପରସ୍ପର ଵ୍ଯତିରେକ ହୈେ; ଇସଲିଯେ ପ୍ରଦେଶ ଭୀ ପର୍ଯାଯ କହଲାତୀ ହୈ.
୩. ନିରଵଯଵ=ଅଵଯଵ ରହିତ; ଅଂଶ ରହିତ ; ନିରଂଶ; ଏକସେ ଅଧିକ ପ୍ରଦେଶ ରହିତ.
୪. ନିରପଵାଦ=ଅପଵାଦ ରହିତ. [ପାଁଚ ଅସ୍ତିକାଯୋଂକୋ କାଯପନା ହୋନେମେଂ ଏକ ଭୀ ଅପଵାଦ ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି [ଉପଚାରସେ]
ପରମାଣୁକୋ ଭୀ ଶକ୍ତି–ଅପେକ୍ଷାସେ ଅଵଯଵ–ପ୍ରଦେଶ ହୈଂ.]
୫. ଅଵିଭାଜ୍ଯ=ଜିନକେ ଵିଭାଗ ନ କିଯେ ଜା ସକେଂ ଐସେ.