କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ
ଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣି ଵା ଦ୍ରଵ୍ଯଲକ୍ଷଣମ୍. ଏକଜାତ୍ଯଵିରୋଧିନି କ୍ରମଭୁଵାଂ ଭାଵାନାଂ ସଂତାନେ ପୂର୍ଵଭାଵଵିନାଶଃ ସୁମଚ୍ଛେଦଃ, ଉତ୍ତରଭାଵପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵଶ୍ଚ ସମୁତ୍ପାଦଃ, ପୂର୍ଵୋତରଭାଵୋଚ୍ଛେଦୋତ୍ପାଦଯୋରପି ସ୍ଵଜାତେରପରିତ୍ଯାଗୋ ଧ୍ରୌଵ୍ଯମ୍. ତାନି ସାମାନ୍ଯାଦେଶାଦ–ଭିନ୍ନାନି ଵିଶେଷାଦେଶାଦ୍ଭିନ୍ନାନି ଯୁଗପଦ୍ଭାଵୀନି ସ୍ଵଭାଵଭୂତାନି ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଲକ୍ଷଣଂ ଭଵନ୍ତୀତି. ଗୁଣପର୍ଯାଯା ଵା ଦ୍ରଵ୍ଯଲକ୍ଷଣମ୍. ଅନେକାନ୍ତାତ୍ମକସ୍ଯ ଵସ୍ତୁନୋଽନ୍ଵଯିନୋ ଵିଶେଷା ଗୁଣା ଵ୍ଯତିରେକିଣଃ ପର୍ଯାଯାସ୍ତେ ଦ୍ରଵ୍ଯେ ଯୌଗପଦ୍ଯେନ କ୍ରମେଣ ଚ ପ୍ରଵର୍ତମାନାଃ କଥଞ୍ଚିଦ୍ଭିନ୍ନାଃ କଥଞ୍ଚିଦଭିନ୍ନାଃ ସ୍ଵଭାଵଭୂତାଃ ଦ୍ରଵ୍ଯଲକ୍ଷଣତାମା– ----------------------------------------------------------------------------- ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ. ପ୍ରଶ୍ନଃ–– ଯଦି ସତ୍ତା ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅଭିନ୍ନ ହୈ – ସତ୍ତା ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସ୍ଵରୂପ ହୀ ହୈ, ତୋ ‘ସତ୍ତା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଲକ୍ଷ୍ଯ ହୈ’ – ଐସା ଵିଭାଗ କିସପ୍ରକାର ଘଟିତ ହୋତା ହୈ? ଉତ୍ତରଃ–– ଅନେକାନ୍ତାତ୍ମକ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅନନ୍ତ ସ୍ଵରୂପ ହୈେଂ, ଉନମେଂସେ ସତ୍ତା ଭୀ ଉସକା ଏକ ସ୍ଵରୂପ ହୈ; ଇସଲିଯେ ଅନନ୍ତସ୍ଵରୂପଵାଲା ଦ୍ରଵ୍ଯ ଲକ୍ଷ୍ଯ ହୈ ଔର ଉସକା ସତ୍ତା ନାମକା ସ୍ଵରୂପ ଲକ୍ଷଣ ହୈ – ଐସା ଲକ୍ଷ୍ଯଲକ୍ଷଣଵିଭାଗ ଅଵଶ୍ଯ ଘଟିତ ହୋତା ହୈ. ଇସପ୍ରକାର ଅବାଧିତରୂପସେ ସତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ.]
ଅଥଵା, ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ. ୧ଏକ ଜାତିକା ଅଵିରୋଧକ ଐସା ଜୋ କ୍ରମଭାଵୀ
ଭାଵୋଂକା ପ୍ରଵାହ ଉସମେଂ ପୂର୍ଵ ଭାଵକା ଵିନାଶ ସୋ ଵ୍ଯଯ ହୈ, ଉତ୍ତର ଭାଵକା ପ୍ରାଦୁର୍ଭାଵ [–ବାଦକେ ଭାଵକୀ ଅର୍ଥାତ ଵର୍ତମାନ ଭାଵକୀ ଉତ୍ପତ୍ତି] ସୋ ଉତ୍ପାଦ ହୈ ଔର ପୂର୍ଵ–ଉତ୍ତର ଭାଵୋଂକେ ଵ୍ଯଯ–ଉତ୍ପାଦ ହୋନେ ପର ଭୀ ସ୍ଵଜାତିକା ଅତ୍ଯାଗ ସୋ ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ହୈ. ଵେ ଉତ୍ପାଦ–ଵ୍ଯଯ–ଧ୍ରୌଵ୍ଯ –– ଜୋ–କି ସାମାନ୍ଯ ଆଦେଶସେ ଅଭିନ୍ନ ହୈଂ [ଅର୍ଥାତ ସାମାନ୍ଯ କଥନସେ ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଅଭିନ୍ନ ହୈଂ], ଵିଶେଷ ଆଦେଶସେ [ଦ୍ରଵ୍ଯସେ] ଭିନ୍ନ ହୈଂ, ଯୁଗପଦ୍ ଵର୍ତତେ ହୈେଂ ଔର ସ୍ଵଭାଵଭୂତ ହୈଂ ଵେ – ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଲକ୍ଷଣ ହୈଂ.
ଵ୍ଯତିରେକୀ ଵିଶେଷ ଵେ ପର୍ଯାଯେଂ ହୈଂ. ଵେ ଗୁଣପର୍ଯାଯେଂ [ଗୁଣ ଔର ପର୍ଯାଯେଂ] – ଜୋ କି ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଏକ ହୀ ସାଥ ତଥା କ୍ରମଶଃ ପ୍ରଵର୍ତତେ ହୈଂ, [ଦ୍ରଵ୍ଯସେ] କଥଂଚିତ ଭିନ୍ନ ଔର କଥଂଚିତ ଅଭିନ୍ନ ହୈଂ ତଥା ସ୍ଵଭାଵଭୂତ ହୈଂ ଵେ – ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଲକ୍ଷଣ ହୈଂ.
--------------------------------------------------------------------------
୧. ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ କ୍ରମଭାଵୀ ଭାଵୋଂକା ପ୍ରଵାହ ଏକ ଜାତିକୋ ଖଂଡିତ ନହୀଂ କରତା–ତୋଡ଼ତା ନହୀଂ ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ଜାତି–ଅପେକ୍ଷାସେ ସଦୈଵ ଏକତ୍ଵ ହୀ ରଖତା ହୈ.
୨. ଅନ୍ଵଯ ଔର ଵ୍ଯତିରେକକେ ଲିଯେ ପୃଷ୍ଠ ୧୪ ପର ଟିପ୍ପଣୀ ଦେଖିଯେ.