୨୮
] ପଂଚାସ୍ତିକାଯସଂଗ୍ରହ
[ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁନ୍ଦକୁନ୍ଦ
ପଦ୍ଯନ୍ତେ. ତ୍ରଯାଣାମପ୍ଯମୀଷାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଲକ୍ଷଣାନାମେକସ୍ମିନ୍ନଭିହିତେଽନ୍ଯଦୁଭଯମର୍ଥାଦେଵାପଦ୍ଯତେ. ସଚ୍ଚେଦୁତ୍ପାଦ–
ଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯଵଚ୍ଚ ଗୁଣପର୍ଯାଯଵଚ୍ଚ. ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯଵଚ୍ଚେତ୍ସଚ୍ଚ ଗୁଣପର୍ଯାଯଵଚ୍ଚ. ଗୁଣପର୍ଯାଯଵଚ୍ଚେତ୍ସ–
ଚ୍ଚୋତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯଵଚ୍ଚେତି. ସଦ୍ଧି ନିନ୍ଯାନିତ୍ଯସ୍ଵଭାଵତ୍ଵାଦ୍ଧ୍ରୁଵତ୍ଵମୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯାତ୍ମକତାଞ୍ଚ ପ୍ରଥଯତି,
ଧ୍ରୁଵତ୍ଵାତ୍ମକୈର୍ଗୁଣୈରୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯାତ୍ମକୈଃ ପର୍ଯାଯୈଶ୍ଚ ସହୈକତ୍ଵଞ୍ଚାଖ୍ଯାତି. ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯାଣି ତୁ
ନିତ୍ଯା–ନିତ୍ଯସ୍ଵରୂପଂ ପରମାର୍ଥଂ ସଦାଵେଦଯନ୍ତି, ଗୁଣପର୍ଯାଯାଂଶ୍ଚାତ୍ମଲାଭନିବନ୍ଧନଭୂତାନ ପ୍ରଥଯନ୍ତି.
-----------------------------------------------------------------------------
ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଇନ ତୀନୋଂ ଲକ୍ଷଣୋଂମେଂସେ [–ସତ୍, ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣପର୍ଯାଯେଂ ଇନ ତୀନ ଲକ୍ଷଣୋଂମେଂସେ]
ଏକ କା କଥନ କରନେ ପର ଶେଷ ଦୋନୋଂ [ବିନା କଥନ କିଯେ] ଅର୍ଥସେ ହୀ ଆଜାତେ ହୈଂ. ଯଦି ଦ୍ରଵ୍ଯ ସତ୍ ହୋ,
ତୋ ଵହ [୧] ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯଵାଲା ଔର [୨] ଗୁଣପର୍ଯାଯଵାଲା ହୋଗା; ଯଦି ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯଵାଲା ହୋ,
ତୋ ଵହ [୧] ସତ୍ ଔର [୨] ଗୁଣପର୍ଯାଯଵାଲା ହୋଗା; ଗୁଣପର୍ଯାଯଵାଲା ହୋ, ତୋ ଵହ [୧] ସତ୍ ଔର [୨]
ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯଵାଲା ହୋଗା. ଵହ ଇସପ୍ରକାରଃ– ସତ୍ ନିତ୍ଯାନିତ୍ଯସ୍ଵଭାଵଵାଲା ହୋନେସେ [୧] ଧ୍ରୌଵ୍ଯକୋେ ଔର
ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯାତ୍ମକତାକୋ ପ୍ରକଟ କରତା ହୈ ତଥା [୨] ଧ୍ରୌଵ୍ଯାତ୍ମକ ଗୁଣୋଂ ଔର ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯାତ୍ମକ ପର୍ଯାଯୋଂକେ
ସାଥ ଏକତ୍ଵ ଦର୍ଶାତା ହୈ. ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯ [୧] ନିତ୍ଯାନିତ୍ଯସ୍ଵରୂପ ୧ପାରମାର୍ଥିକ ସତ୍କୋ ବତଲାତେ ହୈଂ ତଥା
[୨] ୨ଅପନେ ସ୍ଵରୂପକୀ ପ୍ରାପ୍ତିକେ କାରଣଭୂତ ଗୁଣପର୍ଯାଯୋଂକୋ ପ୍ରକଟ କରତେ ହୈଂ, ୩ଗୁଣପର୍ଯାଯେଂ ଅନ୍ଵଯ ଔର
--------------------------------------------------------------------------
୧. ପାରମାର୍ଥିକ=ଵାସ୍ତଵିକ; ଯଥାର୍ଥ; ସଚ୍ଚା . [ଵାସ୍ତଵିକ ସତ୍ ନିତ୍ଯାନିତ୍ଯସ୍ଵରୂପ ହୋତା ହୈ. ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯ ଅନିତ୍ଯତାକୋ
ଔର ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ନିତ୍ଯତାକୋ ବତଲାତା ହୈ ଇସଲିଯେ ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯ ନିତ୍ଯାନିତ୍ଯସ୍ଵରୂପ ଵାସ୍ତଵିକ ସତ୍କୋ ବତଲାତେ ହୈ.
ଇସପ୍ରକାର ‘ଦ୍ରଵ୍ଯ ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯଵାଲା ହୈ ’ ଐସା କହନେସେ ‘ଵହ ସତ୍ ହୈ’ ଐସା ଭୀ ବିନା କହେ ହୀ ଆଜାତା ହୈ.]
୨. ଅପନେ= ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯକେ. [ଯଦି ଗୁଣ ହୋ ତଭୀ ଧ୍ରୌଵ୍ଯ ହୋତା ହୈ ଔର ଯଦି ପର୍ଯାଯେଂ ହୋଂ ତଭୀ ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯ ହୋତା
ହୈ; ଇସଲିଯେ ଯଦି ଗୁଣପର୍ଯାଯେଂ ନ ହୋଂ ତୋ ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯ ଅପନେ ସ୍ଵରୂପକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋ ହୀ ନହୀଂ ସକତେ. ଇସପ୍ରକାର
‘ଦ୍ରଵ୍ଯ ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯଵାଲା ହୈ’ –ଐସା କହନେସେ ଵହ ଗୁଣପର୍ଯାଯଵାଲା ଭୀ ସିଦ୍ଧ ହୋ ଜାତା ହୈ.]
୩. ପ୍ରଥମ ତୋ, ଗୁଣପର୍ଯାଯେଂ ଅନ୍ଵଯ ଦ୍ଵାରା ଧ୍ରାଵ୍ଯକୋ ସିୂଚତ କରତେ ହୈଂ ଔର ଵ୍ଯତିରେକ ଦ୍ଵାରା ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯନେ ସିୂଚତ କରତେ ହୈଂ ;
ଇସପ୍ରକାର ଵେ ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯକୋ ସିୂଚତ କରତେ ହୈଂ. ଦୂସରେ, ଗୁଣପର୍ଯାଯେଂ ଅନ୍ଵଯ ଦ୍ଵାରା ନିତ୍ଯତାକୋ ବତଲାତେ ହୈଂ ଔର
ଵ୍ଯତିରେକ ଦ୍ଵାରା ଅନିତ୍ଯତକୋ ବତଲାତେ ହୈଂ ; –ଇସପ୍ରକାର ଵେ ନିତ୍ଯାନିତ୍ଯସ୍ଵରୂପ ସତ୍କୋ ବତଲାତେ ହୈଂ.