କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ
ଚ. ଗଗନମଣିଗମନାଯତ୍ତୋ ଦିଵାରାତ୍ରଃ. ତତ୍ସଂଖ୍ଯାଵିଶେଷତଃ ମାସଃ, ଋତୁଃ ଅଯନଂ, ସଂଵତ୍ସରମିତି. ଏଵଂଵିଧୋ ହି ଵ୍ଯଵହାରକାଲଃ କେଵଲକାଲପର୍ଯାଯମାତ୍ରତ୍ଵେନାଵଧାରଯିତୁମଶକ୍ଯତ୍ଵାତ୍ ପରାଯତ୍ତ ଇତ୍ଯୁପମୀଯତ ଇତି.. ୨୫..
ପୋଗ୍ଗଲଦଵ୍ଵେଣ ଵିଣା ତମ୍ହା କାଲୋ ପଡ୍ଡଚ୍ଚଭଵୋ.. ୨୬..
ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ଵିନା ତସ୍ମାତ୍କାଲ ପ୍ରତୀତ୍ଯଭଵଃ.. ୨୬..
----------------------------------------------------------------------------- କେଵଲ କାଲକୀ ପର୍ଯାଯମାତ୍ରରୂପସେ ଅଵଧାରନା ଅଶକଯ ହୋନସେ [ଅର୍ଥାତ୍ ପରକୀ ଅପେକ୍ଷା ବିନା– ପରମାଣୁ, ଆଂଖ, ସୂର୍ଯ ଆଦି ପର ପଦାର୍ଥୋକୀ ଅପେକ୍ଷା ବିନା–ଵ୍ଯଵହାରକାଲକା ମାପ ନିଶ୍ଚିତ କରନା ଅଶକଯ ହୋନେସେ] ଉସେ ‘ପରାଶ୍ରିତ’ ଐସୀ ଉପମା ଦୀ ଜାତୀ ହୈ.
ଭାଵାର୍ଥଃ– ‘ସମଯ’ ନିମିତ୍ତଭୂତ ଐସେ ମଂଦ ଗତିସେ ପରିଣତ ପୁଦ୍ଗଲ–ପରମାଣୁ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଗଟ ହୋତା ହୈ– ମାପା ଜାତା ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ପରମାଣୁକୋ ଏକ ଆକାଶପ୍ରଦେଶସେ ଦୂସରେ ଅନନ୍ତର ଆକାଶପ୍ରଦେଶମେଂ ମଂଦଗତିସେ ଜାନେମେଂ ଜୋ ସମଯ ଲଗେ ଉସେ ସମଯ କହା ଜାତା ହୈ]. ‘ନିମେଷ’ ଆଁଖକେ ମିଚନେସେ ପ୍ରଗଟ ହୋତା ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଖୁଲୀ ଆଁଖକେ ମିଚନେମେଂ ଜୋ ସମଯ ଲଗେ ଉସେ ନିମେଷ କହା ଜାତା ହୈ ଔର ଵହ ଏକ ନିମେଷ ଅସଂଖ୍ଯାତ ସମଯକା ହୋତା ହୈ]. ପନ୍ଦ୍ରହ ନିମେଷକା ଏକ ‘କାଷ୍ଠା’, ତୀସ କାଷ୍ଠାକୀ ଏକ ‘କଲା’, ବୀସସେ କୁଛ ଅଧିକ କଲାକୀ ଏକ ‘ଘଡ଼ୀ’ ଔର ଦୋ ଘଡ଼ୀକା ଏକ ‘ମହୂର୍ତ ବନତା ହୈ]. ‘ଅହୋରାତ୍ର’ ସୂର୍ଯକେ ଗମନସେ ପ୍ରଗଟ ହୋତା ହୈ [ଔର ଵହ ଏକ ଅହୋରାତ୍ର ତୀସ ମୁହୂର୍ତକା ହୋତା ହୈ] ତୀସ ଅହୋରାତ୍ରକା ଏକ ‘ମାସ’, ଦୋ ମାସକୀ ଏକ ‘ଋତୁ’ ତୀନ ଋତୁକା ଏକ ‘ଅଯନ’ ଔର ଦୋ ଅଯନକା ଏକ ‘ଵର୍ଷ’ ବନତା ହୈ. – ଯହ ସବ ଵ୍ଯଵହାରକାଲ ହୈେ. ‘ପଲ୍ଯୋପମ’, ‘ସାଗରୋପମ’ ଆଦି ଭୀ ଵ୍ଯଵହାରକାଲକେ ଭେଦ ହୈଂ.
ଉପରୋକ୍ତ ସମଯ–ନିମେଷାଦି ସବ ଵାସ୍ତଵମେଂ ମାତ୍ର ନିଶ୍ଚଯକାଲକୀ ହୀ [–କାଲଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ହୀ] ପର୍ଯାଯେଂ ହୈଂ ପରନ୍ତୁ ଵେ ପରମାଣୁ ଆଦି ଦ୍ଵାରା ପ୍ରଗଟ ହୋତୀ ହୈଂ ଇସଲିଯେ [ଅର୍ଥାତ୍ ପର ପଦାର୍ଥୋଂ ଦ୍ଵାରା ମାପୀ ସକତୀ ହୈଂ ଇସଲିଯେ] ଉନ୍ହେଂ ଉପଚାରସେ ପରାଶ୍ରିତ କହା ଜାତା ହୈ.. ୨୫.. --------------------------------------------------------------------------
‘ଚିର’ ‘ଶୀଧ୍ର’ ନହି ମାତ୍ରା ବିନା, ମାତ୍ରା ନହୀଂ ପୁଦ୍ଗଲ ବିନା,
ତେ କାରଣେ ପର–ଆଶ୍ରଯେ ଉତ୍ପନ୍ନ ଭାଖ୍ଯୋ କାଲ ଆ. ୨୬.