୫୨
] ପଂଚାସ୍ତିକାଯସଂଗ୍ରହ
[ଭଗଵାନଶ୍ରୀକୁନ୍ଦକୁନ୍ଦ
ଅତ୍ର ଵ୍ଯଵହାରକାଲସ୍ଯ କଥଂଚିତ ପରାଯତ୍ତତ୍ଵେ ସଦୁପପତ୍ତିରୁକ୍ତା.
ଇହ ହି ଵ୍ଯଵହାରକାଲେ ନିମିଷସମଯାଦୌ ଅସ୍ତି ତାଵତ୍ ଚିର ଇତି କ୍ଷିପ୍ର ଇତି ସଂପ୍ରତ୍ଯଯଃ. ସ ଖଲୁ
ଦୀର୍ଧହ୍ରସ୍ଵକାଲନିବଂଧନଂ ପ୍ରମାଣମଂତରେଣ ନ ସଂଭାଵ୍ଯତେ. ତଦପି ପ୍ରମାଣଂ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯପରିଣାମମନ୍ତରେଣ ନାଵଧାର୍ଯତେ.
ତତଃପରପରିଣାମଦ୍ଯୋତମାନତ୍ଵାଦ୍ଵଯଵହାରକାଲୋ ନିଶ୍ଚଯେନାନନ୍ଯାଶ୍ରିତୋଽପି ପ୍ରତୀତ୍ଯଭଵ ଇତ୍ଯଭି–ଧୀଯତେ.
ତଦତ୍ରାସ୍ତିକାଯସାମାନ୍ଯପ୍ରରୂପଣାଯାମସ୍ତିକାଯତ୍ଵାଭାଵାତ୍ସାକ୍ଷାଦନୁପନ୍ଯସ୍ଯମାନୋଽପି
-----------------------------------------------------------------------------
ଗାଥା ୨୬
ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଚିରଂ ଵା କ୍ଷିପ୍ରଂ] ‘ଚିର’ ଅଥଵା ‘କ୍ଷିପ୍ର’ ଐସା ଜ୍ଞାନ [–ଅଧିକ କାଲ ଅଥଵା ଅଲ୍ପ
କାଲ ଐସା ଜ୍ଞାନ] [ମାତ୍ରାରହିତଂ ତୁ] ପରିମାଣ ବିନା [–କାଲକେ ମାପ ବିନା] [ନ ଅସ୍ତି] ନହୀଂ ହୋତା;
[ସା ମାତ୍ରା ଅପି] ଔର ଵହ ପରିମାଣ [ଖଲୁ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯେଣ ଵିନା] ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯକେ ନହୀଂ ହୋତା;
[ତସ୍ମାତ୍] ଇସଲିଯେ [କାଲଃ ପ୍ରତୀତ୍ଯଭଵଃ] କାଲ ଆଶ୍ରିତରୂପସେ ଉପଜନେଵାଲା ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଵ୍ଯଵହାରକାଲ
ପରକା ଆଶ୍ରଯ କରକେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତା ହୈ ଐସା ଉପଚାରସେ କହା ଜାତା ହୈ].
ଟୀକାଃ– ଯହାଁ ଵ୍ଯଵହାରକାଲକେ କଥଂଚିତ ପରାଶ୍ରିତପନେକେ ଵିଷଯମେଂ ସତ୍ଯ ଯୁକ୍ତି କହୀ ଗଈ ହୈ.
ପ୍ରଥମ ତୋ, ନିମେଷ–ସମଯାଦି ଵ୍ଯଵହାରକାଲମେଂ ‘ଚିର’ ଔର ‘କ୍ଷିପ୍ର’ ଐସା ଜ୍ଞାନ [–ଅଧିକ କାଲ ଔର
ଅଲ୍ପ କାଲ ଐସା ଜ୍ଞାନ ହୋତା ହୈ]. ଵହ ଜ୍ଞାନ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅଧିକ ଔର ଅଲ୍ପ କାଲ ସାଥ ସମ୍ବନ୍ଧ
ରଖନେଵାଲେ ପ୍ରମାଣ [–କାଲପରିମାଣ] ବିନା ସଂଭଵିତ ନହୀଂ ହୋତା; ଔର ଵହ ପ୍ରମାଣ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯକେ ପରିଣାମ
ବିନା ନିଶ୍ଚିତ ନହୀଂ ହୋତା. ଇସଲିଯେ, ଵ୍ଯଵହାରକାଲ ପରକେ ପରିଣାମ ଦ୍ଵାରା ଜ୍ଞାତ ହୋନେକେ କାରଣ – ଯଦ୍ଯପି
ନିଶ୍ଚଯସେ ଵହ ଅନ୍ଯକେ ଆଶ୍ରିତ ନହୀଂ ହୈ ତଥାପି – ଆଶ୍ରିତରୂପସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲା [–ପରକେ ଅଵଲମ୍ବନସେ
ଉପଜନେଵାଲା] କହା ଜାତା ହୈ.
ଇସଲିଯେ ଯଦ୍ଯପି କାଲକୋ ଅସ୍ତିକାଯପନେକେ ଅଭାଵକେ କାରଣ ଯହାଁ ଅସ୍ତିକାଯକୀ ସାମାନ୍ଯ ପ୍ରରୂପଣାମେଂ
ଉସକା ସାକ୍ଷାତ୍ କଥନ ନହୀଂଂ ହୈ ତଥାପି, ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲକେ ପରିଣାମକୀ ଅନ୍ଯଥା ଅନୁପପତ୍ତି ଦ୍ଵାରା ସିଦ୍ଧ
ହୋନେଵାଲା ନିଶ୍ଚଯରୂପ କାଲ ଔର ଉନକେ ପରିଣାମକେ ଆଶ୍ରିତ ନିଶ୍ଚିତ ହୋନେଵାଲା ଵ୍ଯଵହାରରୂପ କାଲ
ପଂଚାସ୍ତିକାଯକୀ ଭାଁତି ଲୋକରୂପସେ ପରିଣତ ହୈ– ଐସା, ଅତ୍ଯନ୍ତ ତୀକ୍ଷ୍ଣ ଦଷ୍ଟିସେ ଜାନା ଜା ସକତା ହୈ.
--------------------------------------------------------------------------
ସାକ୍ଷାତ୍ =ସୀଧା [କାଲକା ଵିସ୍ତୃତ ସୀଧା କଥନ ଶ୍ରୀ ପ୍ରଵଚନସାରକେ ଦ୍ଵିତୀଯ–ଶ୍ରୁତସ୍କଂଧମେଂ କିଯା ଗଯା ହୈ; ଇସଲିଯେ
କାଲକା ସ୍ଵରୂପ ଵିସ୍ତାରସେ ଜାନନେକେ ଇଚ୍ଛୁକ ଜିଜ୍ଞାସୁକୋେ ପ୍ରଵଚନସାରମେଂସେ ତେ ଜାନ ଲେନା ଚାହିଯେ.]