କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ
[
୫୩
ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲପରିଣାମାନ୍ଯଥାନୁପପତ୍ତ୍ଯା ନିଶ୍ଚଯରୂପସ୍ତତ୍ପରିଣାମାଯତ୍ତତଯା ଵ୍ଯଵହାରରୂପଃ କାଲୋଽସ୍ତିକାଯପଞ୍ଚ–
କଵଲ୍ଲୋକରୂପେଣ ପରିଣତ ଇତି ଖରତରଦ୍ରଷ୍ଟଯାଭ୍ଯୁପଗମ୍ଯତ ଇତି.. ୨୬..
-----------------------------------------------------------------------------
ଭାଵାର୍ଥଃ– ‘ସମଯ’ ଅଲ୍ପ ହୈ, ‘ନିମେଷ’ ଅଧିକ ହୈ ଔର ‘ମୁହୁର୍ତ’ ଉସସେ ଭୀ ଅଧିକ ହୈ ଐସା ଜୋ
ଜ୍ଞାନ ହୋତା ହୈ ଵହ ‘ସମଯ’, ‘ନିମେଷ’ ଆଦିକା ପରିମାଣ ଜାନନେସେ ହୋତା ହୈ; ଔର ଵହ କାଲପରିମାଣ
ପୁଦ୍ଗଲୋଂ ଦ୍ଵାରା ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ. ଇସଲିଯେ ଵ୍ଯଵହାରକାଲକୀ ଉତ୍ପତ୍ତି ପୁଦ୍ଗଲୋଂ ଦ୍ଵାରା ହୋତୀ [ଉପଚାରସେ]
କହୀ ଜାତୀ ହୈ.
ଇସ ପ୍ରକାର ଯଦ୍ଯପି ଵ୍ଯଵହାରକାଲକା ମାପ ପୁଦ୍ଗଲ ଦ୍ଵାରା ହୋତା ହୈ ଇସଲିଯେ ଉସେ ଉପଚାରସେ
ପୁଦ୍ଗଲାଶ୍ରିତ କହା ଜାତା ହୈ ତଥାପି ନିଶ୍ଚଯସେ ଵହ କେଵଲ କାଲଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ହୀ ପର୍ଯାଯରୂପ ହୈ, ପୁଦ୍ଗଲସେ ସର୍ଵଥା
ଭିନ୍ନ ହୈ–ଐସା ସମଝନା. ଜିସ ପ୍ରକାର ଦସ ସେର ପାନୀକେ ମିଟ୍ଟୀମଯ ଘଡ଼େକା ମାପ ପାନୀ ଦ୍ଵାରା ହୋତା ହୈ
ତଥାପି ଘଡ଼ା ମିଟ୍ଟୀକୀ ହୀ ପର୍ଯାଯରୂପ ହୈ, ପାନୀକୀ ପର୍ଯାଯରୂପ ନହୀଂ ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ସମଯ–ନିମେଷାଦି
ଵ୍ଯଵହାରକାଲକା ମାପ ପୁଦ୍ଗଲ ଦ୍ଵାରା ହୋତା ହୈ ତଥାପି ଵ୍ଯଵହାରକାଲ କାଲଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ହୀ ପର୍ଯାଯରୂପ ହୈ,
ପୁଦ୍ଗଲକୀ ପର୍ଯାଯରୂପ ନହୀଂ ହୈ.
କାଲସମ୍ବନ୍ଧୀ ଗାଥାସୂତ୍ରୋଂଂକେ କଥନକା ସଂକ୍ଷେପ ଇସ ପ୍ରକାର ହୈଃ– ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ପରିଣାମମେଂ
[ସମଯଵିଶିଷ୍ଟ ଵୃତ୍ତିମେଂ] ଵ୍ଯଵହାରସେ ସମଯକୀ ଅପେକ୍ଷା ଆତୀ ହୈ; ଇସଲିଯେ ସମଯକୋ ଉତ୍ପନ୍ନ କରନେଵାଲା କୋଈ
ପଦାର୍ଥ ଅଵଶ୍ଯ ହୋନା ଚାହିଯେ. ଵହ ପଦାର୍ଥ ସୋ କାଲଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ. କାଲଦ୍ରଵ୍ଯ ପରିଣମିତ ହୋନେସେ ଵ୍ଯଵହାରକାଲ
ହୋତା ହୈ ଔର ଵହ ଵ୍ଯଵହାରକାଲ ପୁଦ୍ଗଲ ଦ୍ଵାରା ମାପା ଜାନେସେ ଉସେ ଉପଚାରସେ ପରାଶ୍ରିତ କହା ଜାତା ହୈ.
ପଂଚାସ୍ତିକାଯକୀ ଭାଁତି ନିଶ୍ଚଯଵ୍ଯଵହାରରୂପ କାଲ ଭୀ ଲୋକରୂପସେ ପରିଣତ ହୈ ଐସା ସର୍ଵଜ୍ଞୋଂନେ ଦେଖା ହୈ ଔର
ଅତି ତୀକ୍ଷ୍ଣ ଦ୍ରଷ୍ଟି ଦ୍ଵାରା ସ୍ପଷ୍ଟ ସମ୍ଯକ୍ ଅନୁମାନ ଭୀ ହୋ ସକତା ହୈ.
କାଲସମ୍ବନ୍ଧୀ କଥନକା ତାତ୍ପର୍ଯାର୍ଥ ନିମ୍ନୋକ୍ତାନୁସାର ଗ୍ରହଣ କରନେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈେଃ– ଅତୀତ ଅନନ୍ତ କାଲମେଂ
ଜୀଵକୋ ଏକ ଚିଦାନନ୍ଦରୂପ କାଲ ହୀ [ସ୍ଵକାଲ ହୀ] ଜିସକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ ଐସେ ଜୀଵାସ୍ତିକାଯକୀ
ଉପଲବ୍ଧି ନହୀଂ ହୁଈ ହୈ; ଉସ ଜୀଵାସ୍ତିକାଯକା ହୀ ସମ୍ଯକ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧାନ, ଉସୀକା ରାଗାଦିସେ ଭିନ୍ନରୂପ ଭେଦଜ୍ଞାନ
ଔର ଉସୀମେଂ ରାଗାଦିଵିଭାଵରୂପ ସମସ୍ତ ସଂକଲ୍ପ–ଵିକଲ୍ପଜାଲକେ ତ୍ଯାଗ ଦ୍ଵାରା ସ୍ଥିର ପରିଣତି କର୍ତଵ୍ଯ ହୈ
.. ୨୬..