ਜੀਵਸ੍ਯ ਭਾਵੋਦਯਵਰ੍ਣਨਮੇਤਤ੍. ਕਰ੍ਮਣਾਂ ਫਲਦਾਨਸਮਰ੍ਥਤਯੋਦ੍ਭੂਤਿਰੁਦਯਃ, ਅਨੁਦ੍ਭੂਤਿਰੁਪਸ਼ਮਃ, ਉਦ੍ਭੂਤ੍ਯਨੁਦ੍ਭੂਤੀ ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮਃ, ਅਤ੍ਯਂਤਵਿਸ਼੍ਲੇਸ਼ਃ ਕ੍ਸ਼ਯਃ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਲਾਭਹੇਤੁਕਃ ਪਰਿਣਾਮਃ. ਤਤ੍ਰੋਦਯੇਨ ਯੁਕ੍ਤ ਔਦਯਿਕਃ, ਉਪਸ਼ਮੇਨ ਯੁਕ੍ਤ ਔਪਸ਼ਮਿਕਃ, ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮੇਨ ਯੁਕ੍ਤਃ ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕਃ, ਕ੍ਸ਼ਯੇਣ ਯੁਕ੍ਤਃ ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕਃ, ਪਰਿਣਾਮੇਨ ਯੁਕ੍ਤਃ ਪਾਰਿਣਾਮਿਕਃ. ਤ ਏਤੇ ਪਞ੍ਚ ਜੀਵਗੁਣਾਃ. ਤਤ੍ਰੋਪਾਧਿਚਤੁਰ੍ਵਿਧਤ੍ਵਨਿਬਂਧਨਾਸ਼੍ਚਤ੍ਵਾਰਃ, ਸ੍ਵਭਾਵਨਿਬਂਧਨ ਏਕਃ. ਏਤੇ ਚੋਪਾਧਿਭੇਦਾਤ੍ਸ੍ਵਰੂਪਭੇਦਾਚ੍ਚ ਭਿਦ੍ਯਮਾਨਾ ਬਹੁਸ਼੍ਵਰ੍ਥੇਸ਼ੁ ਵਿਸ੍ਤਾਰ੍ਯਂਤ ਇਤਿ.. ੫੬.. -----------------------------------------------------------------------------
ਟੀਕਾਃ– ਜੀਵਕੋ ਭਾਵੋਂਕੇ ਉਦਯਕਾ [–ਪਾਁਚ ਭਾਵੋਂਕੀ ਪ੍ਰਗਟਤਾਕਾ] ਯਹ ਵਰ੍ਣਨ ਹੈ. ਕਰ੍ਮੋਕਾ ੧ਫਲਦਾਨਸਮਰ੍ਥਰੂਪਸੇ ਉਦ੍ਭਵ ਸੋ ‘ਉਦਯ’ ਹੈ, ਅਨੁਦ੍ਭਵ ਸੋ ‘ਉਪਸ਼ਮ’ ਹੈ, ਉਦ੍ਭਵ ਤਥਾ ਅਨੁਦ੍ਭਵ ਸੋ ‘ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮ’ ਹੈ, ੨ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਵਿਸ਼੍ਲੇਸ਼ ਸੋ ‘ਕ੍ਸ਼ਯ’ ਹੈ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ੩ਆਤ੍ਮਲਾਭ [ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ] ਜਿਸਕਾ ਹੇਤੁ ਹੈ ਵਹ ‘ਪਰਿਣਾਮ’ ਹੈ. ਵਹਾਁ, ਉਦਯਸੇ ਯੁਕ੍ਤ ਵਹ ‘ਔਦਯਿਕ’ ਹੈ, ਉਪਸ਼ਮਸੇ ਯੁਕ੍ਤ ਵਹ ‘ਔਪਸ਼ਮਿਕ’ ਹੈ, ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮਸੇ ਯੁਕ੍ਤ ਵਹ ‘ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕ’ ਹੈ, ੪ਕ੍ਸ਼ਯਸੇ ਯੁਕ੍ਤ ਵਹ ‘ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕ’ ਹੈ, ੫ਪਰਿਣਾਮਸੇ ਯੁਕ੍ਤ ਵਹ ‘ਪਾਰਿਣਾਮਿਕ’ ਹੈ.– ਐਸੇ ਯਹ ਪਾਁਚ ਜੀਵਗੁਣ ਹੈਂ. ਉਨਮੇਂ [–ਇਨ ਪਾਁਚ ਗੁਣੋਂਮੇਂ] ੬ਉਪਾਧਿਕਾ ਚਤੁਰ੍ਵਿਧਪਨਾ ਜਿਨਕਾ ਕਾਰਣ [ਨਿਮਿਤ੍ਤ] ਹੈ ਐਸੇ ਚਾਰ ਹੈਂ, ਸ੍ਵਭਾਵ ਜਿਸਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ ਐਸਾ ਏਕ ਹੈ. ਉਪਾਧਿਕੇ ਭੇਦਸੇ ਔਰ ਸ੍ਵਰੂਪਕੇ ਭੇਦਸੇ ਭੇਦ ਕਰਨੇ ਪਰ, ਉਨ੍ਹੇਂ ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰੋਂਮੇਂ ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ.. ੫੬..
--------------------------------------------------------------------------
੯੮
੧. ਫਲਦਾਨਸਮਰ੍ਥ = ਫਲ ਦੇਨੇਮੇਂ ਸਮਰ੍ਥ.
੨. ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਵਿਸ਼੍ਲੇਸ਼ = ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਵਿਯੋਗ; ਆਤ੍ਯਂਤਿਕ ਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ.
੩. ਆਤ੍ਮਲਾਭ = ਸ੍ਵਰੂਪਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ; ਸ੍ਵਰੂਪਕੋ ਧਾਰਣ ਕਰ ਰਖਨਾ; ਅਪਨੇਕੋ ਧਾਰਣ ਕਰ ਰਖਨਾ; ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ. [ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਪਨੇਕੋ
ਧਾਰਣ ਕਰ ਰਖਤਾ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ੍ਵਯਂ ਬਨਾ ਰਹਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਉਸੇ ‘ਪਰਿਣਾਮ’ ਹੈ.]
੪. ਕ੍ਸ਼ਯਸੇ ਯੁਕ੍ਤ = ਕ੍ਸ਼ਯ ਸਹਿਤ; ਕ੍ਸ਼ਯਕੇ ਸਾਥ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਵਾਲਾ. [ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਕਰ੍ਮੋਕੇ ਕ੍ਸ਼ਯਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਜੀਵਕੇ ਜਿਸ ਭਾਵਮੇਂ
ਆਯੇ ਵਹ ‘ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕ’ ਭਾਵ ਹੈ.]
੫. ਪਰਿਣਾਮਸੇ ਯੁਕ੍ਤ = ਪਰਿਣਾਮਮਯ; ਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ਮਕ; ਪਰਿਣਾਮਸ੍ਵਰੂਪ.
੬. ਕਰ੍ਮੋਪਾਧਿਕੀ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰਕੀ ਦਸ਼ਾ [–ਉਦਯ, ਉਪਸ਼ਮ, ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮ ਔਰ ਕ੍ਸ਼ਯ] ਜਿਨਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈ ਐਸੇ ਚਾਰ ਭਾਵ
ਹੈਂ; ਜਿਨਮੇਂ ਕਰ੍ਮੋਪਾਧਿਰੂਪ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਬਿਲਕੁਲ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਮਾਤ੍ਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵ ਹੀ ਜਿਸਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ ਐਸਾ ਏਕ ਪਾਰਿਣਾਮਿਕ
ਭਾਵ ਹੈੇ.