ਕਹਾਨਜੈਨਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮਾਲਾ] ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਵਰ੍ਣਨ
[
੯
ਤਤ੍ਰ ਚ ਪਞ੍ਚਾਨਾਮਸ੍ਤਿਕਾਯਾਨਾਂ ਸਮੋ ਮਧ੍ਯਸ੍ਥੋ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਾਭ੍ਯਾਮਨੁਪਹਤੋ ਵਰ੍ਣਪਦਵਾਕ੍ਯ–ਸਨ੍ਨਿਵੇਸ਼ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਃ
ਪਾਠੋ ਵਾਦਃ ਸ਼ਬ੍ਦਸਮਯਃ ਸ਼ਬ੍ਦਾਗਮ ਇਤਿ ਯਾਵਤ੍. ਤੇਸ਼ਾਮੇਵ ਮਿਥ੍ਯਾਦਰ੍ਸ਼ਨੋਦਯੋਚ੍ਛੇਦੇ ਸਤਿ ਸਮ੍ਯਗ੍ਵਾਯਃ
ਪਰਿਚ੍ਛੇਦੋ ਜ੍ਞਾਨਸਮਯੋ ਜ੍ਞਾਨਗਮ ਇਤਿ ਯਾਵਤ੍. ਤੇਸ਼ਾਮੇਵਾਭਿਧਾਨਪ੍ਰਤ੍ਯਯਪਰਿਚ੍ਛਿਨ੍ਨਾਨਾਂ ਵਸ੍ਤੁਰੂਪੇਣ ਸਮਵਾਯਃ
ਸਂਧਾਤੋਰ੍ਥਸਮਯਃ ਸਰ੍ਵਪਦਾਰ੍ਥਸਾਰ੍ਥ ਇਤਿ ਯਾਵਤ੍. ਤਦਤ੍ਰ ਜ੍ਞਾਨਸਮਯਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧਯਰ੍ਥ ਸ਼ਬ੍ਦਸਮਯਸਮ੍ਬਨ੍ਧੇਨਾਰ੍ਥਸਮਯ
ੋਭਿਧਾਤੁਮਭਿਪ੍ਰੇਤਃ. ਅਥ ਤਸ੍ਯੈਵਾਰ੍ਥਸਮਯਸ੍ਯ ਦ੍ਵੈਵਿਧ੍ਯਂ ਲੋਕਾਲੋਕ–ਵਿਕਲ੍ਪਾਤ੍.
---------------------------------------------------------------------------------------------
ਉਨਕਾ ਸਮਵਾਯ [–ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਕਾ ਸਮ੍ਯਕ੍ ਬੋਧ ਅਥਵਾ ਸਮੂਹ] [ਸਮਯਃ] ਵਹ ਸਮਯ ਹੈ [ਇਤਿ] ਐਸਾ
[ਜਿਨੋਤ੍ਤਮੈਃ ਪ੍ਰਜ੍ਞਪ੍ਤਮ੍] ਜਿਨਵਰੋਂਨੇ ਕਹਾ ਹੈ. [ਸਃ ਚ ਏਵ ਲੋਕਃ ਭਵਤਿ] ਵਹੀ ਲੋਕ ਹੈ. [–ਪਾਁਚ
ਅਸ੍ਤਿਕਾਯਕੇ ਸਮੂਹ ਜਿਤਨਾ ਹੀ ਲੋਕ ਹੈ.]; [ਤਤਃ] ਉਸਸੇ ਆਗੇ [ਅਮਿਤਃ ਅਲੋਕਃ] ਅਮਾਪ ਅਲੋਕ
[ਖਮ੍] ਆਕਾਸ਼ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ.
ਟੀਕਾਃ– ਯਹਾਁ [ਇਸ ਗਾਥਾਮੇਂ ਸ਼ਬ੍ਦਰੂਪਸੇ, ਜ੍ਞਾਨਰੂਪਸੇ ਔਰ ਅਰ੍ਥਰੂਪਸੇ [–ਸ਼ਬ੍ਦਸਮਯ, ਜ੍ਞਾਨਸਮਯ
ਔਰ ਅਰ੍ਥਸਮਯ]– ਐਸੇ ਤੀਨ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ‘ਸਮਯ’ ਸ਼ਬ੍ਦਕਾ ਅਰ੍ਥ ਕਹਾ ਹੈ ਤਥਾ ਲੋਕ–ਅਲੋਕਰੂਪ ਵਿਭਾਗ
ਕਹਾ ਹੈ.
ਵਹਾਁ, [੧] ‘ਸਮ’ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਮਧ੍ਯਸ੍ਥ ਯਾਨੀ ਜੋ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਸੇ ਵਿਕ੍ਰੁਤ ਨਹੀਂ ਹੁਆ; ‘ਵਾਦ’ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵਰ੍ਣ
[ਅਕ੍ਸ਼ਰ], ਪਦ [ਸ਼ਬ੍ਦ] ਔਰ ਵਾਕ੍ਯਕੇ ਸਮੂਹਵਾਲਾ ਪਾਠ. ਪਾਁਚ ਅਸ੍ਤਿਕਾਯਕਾ ‘ਸਮਵਾਦ’ ਅਰ੍ਥਾਤ ਮਧ੍ਯਸ੍ਥ
[–ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਸੇ ਵਿਕ੍ਰੁਤ ਨਹੀਂ ਹੁਆ] ਪਾਠ [–ਮੌਖਿਕ ਯਾ ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਾਰੂਢ ਨਿਰੂਪਣ] ਵਹ ਸ਼ਬ੍ਦਸਮਯ ਹੈ, ਅਰ੍ਥਾਤ੍
ਸ਼ਬ੍ਦਾਗਮ ਵਹ ਸ਼ਬ੍ਦਸਮਯ ਹੈ. [੨] ਮਿਥ੍ਯਾਦਰ੍ਸ਼ਨਕੇ ਉਦਯਕਾ ਨਾਸ਼ ਹੋਨੇ ਪਰ, ਉਸ ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਕਾ ਹੀ
ਸਮ੍ਯਕ੍ ਅਵਾਯ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਮ੍ਯਕ੍ ਜ੍ਞਾਨ ਵਹ ਜ੍ਞਾਨਸਮਯ ਹੈ, ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਾਗਮ ਵਹ ਜ੍ਞਾਨਸਮਯ ਹੈ. [੩]
ਕਥਨਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਜ੍ਞਾਤ ਹੁਏ ਉਸ ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਕਾ ਹੀ ਵਸ੍ਤੁਰੂਪਸੇ ਸਮਵਾਯ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਮੂਹ ਵਹ ਅਰ੍ਥਸਮਯ
ਹੈ, ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਰ੍ਵਪਦਾਰ੍ਥਸਮੂਹ ਵਹ ਅਰ੍ਥਸਮਯ ਹੈ. ਉਸਮੇਂ ਯਹਾਁ ਜ੍ਞਾਨ ਸਮਯਕੀ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧਿਕੇ ਹੇਤੁ ਸ਼ਬ੍ਦਸਮਯਕੇ
ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਸੇ ਅਰ੍ਥਸਮਯਕਾ ਕਥਨ [ਸ਼੍ਰੀਮਦ੍ਭਗਵਤ੍ਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦਾਚਾਰ੍ਯਦੇਵ] ਕਰਨਾ ਚਾਹਤੇ ਹੈਂ.
--------------------------------------------------------------------------
ਸਮਵਾਯ =[੧] ਸਮ੍+ਅਵਾਯ; ਸਮ੍ਯਕ੍ ਅਵਾਯ; ਸਮ੍ਯਕ੍ ਜ੍ਞਾਨ. [੨] ਸਮੂਹ. [ਇਸ ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਸਂਗ੍ਰਹ ਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮੇਂ ਯਹਾਁ
ਕਾਲਦ੍ਵਵ੍ਯਕੋ–– ਕਿ ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਅਸ੍ਤਿਕਾਯ ਨਹੀਂ ਹੈ ਉਸੇ ––ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾਮੇਂ ਗੌਣ ਕਰਕੇ ‘ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਕਾ
ਸਮਵਾਯ ਵਹ ਸਮਯ ਹੈ.’ ਐਸਾ ਕਹਾ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ‘ਛਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸਮਵਾਯ ਵਹ ਸਮਯ ਹੈ’ ਐਸੇ ਕਥਨਕੇ ਭਾਵਕੇ ਸਾਥ
ਇਸ ਕਥਨਕੇ ਭਾਵਕਾ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਸਮਝਨਾ ਚਾਹਿਯੇ, ਮਾਤ੍ਰ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾਭੇਦ ਹੈ ਐਸਾ ਸਮਝਨਾ ਚਾਹਿਯੇ. ਔਰ ਇਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ
ਅਨ੍ਯ ਸ੍ਥਾਨ ਪਰ ਭੀ ਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾ ਸਮਝਕਰ ਅਵਿਰੁਦ੍ਧ ਅਰ੍ਥ ਸਮਝ ਲੇਨਾ ਚਾਹਿਯੇ]