੧੪
] ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਸਂਗ੍ਰਹ
[ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦ
ਅਤ੍ਰ ਪਞ੍ਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਾਨਾਮਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸਂਭਵਪ੍ਰਕਾਰਃ ਕਾਯਤ੍ਵਸਂਭਵਪ੍ਰਕਾਰਸ਼੍ਚੋਕ੍ਤਃ.
ਅਸ੍ਤਿ ਹ੍ਯਸ੍ਤਿਕਾਯਾਨਾਂ ਗੁਣੈਃ ਪਰ੍ਯਾਯੈਸ਼੍ਚ ਵਿਵਿਧੈਃ ਸਹ ਸ੍ਵਭਾਵੋ ਆਤ੍ਮਭਾਵੋ ਨਨ੍ਯਤ੍ਵਮ੍. ਵਸ੍ਤੁਨੋ
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾ ਹਿ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਿਣਃ ਪਰ੍ਯਾਯਾ ਗੁਣਾਸ੍ਤੁ ਤ ਏਵਾਨ੍ਵਯਿਨਃ. ਤਤ ਐਕੇਨ ਪਰ੍ਯਾਯੇਣ
ਪ੍ਰਲੀਯਮਾਨਸ੍ਯਾਨ੍ਯੇਨੋਪਜਾਯਮਾਨਸ੍ਯਾਨ੍ਵਯਿਨਾ ਗੁਣੇਨ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਂ ਬਿਭ੍ਰਾਣਸ੍ਯੈਕਸ੍ਯਾਪਿ ਵਸ੍ਤੁਨਃ
ਸਮੁਚ੍ਛੇਦੋਤ੍ਪਾਦਧ੍ਰੌਵ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣਮਸ੍ਤਿਤ੍ਵਮੁਪਪਦ੍ਯਤ ਏਵ. ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੈਃ ਸਹ ਸਰ੍ਵਥਾਨ੍ਯਤ੍ਵੇ ਤ੍ਵਨ੍ਯੋ ਵਿਨਸ਼੍ਯਤ੍ਯਨ੍ਯਃ
ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਵਤ੍ਯਨ੍ਯੋ ਧ੍ਰਵੁਤ੍ਵਮਾਲਮ੍ਬਤ ਇਤਿ ਸਰ੍ਵਂ ਵਿਪ੍ਲਵਤੇ. ਤਤਃ ਸਾਧ੍ਵਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸਂਭਵ–ਪ੍ਰਕਾਰਕਥਨਮ੍.
ਕਾਯਤ੍ਵਸਂਭਵਪ੍ਰਕਾਰਸ੍ਤ੍ਵਯਮੁਪਦਿਸ਼੍ਯਤੇ. ਅਵਯਵਿਨੋ ਹਿ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਾਕਾਸ਼–ਪਦਾਰ੍ਥਾਸ੍ਤੇਸ਼ਾਮਵਯਵਾ ਅਪਿ
ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਖ੍ਯਾਃ ਪਰਸ੍ਪਰਵ੍ਯਤਿਰੇਕਿਤ੍ਵਾਤ੍ਪਰ੍ਯਾਯਾਃ ਉਚ੍ਯਨ੍ਤੇ. ਤੇਸ਼ਾਂ ਤੈਃ ਸਹਾਨਨ੍ਯਤ੍ਵੇ ਕਾਯਤ੍ਵਸਿਦ੍ਧਿਰੂਪਪਤ੍ਤਿਮਤੀ.
ਨਿਰਵਯਵਸ੍ਯਾਪਿ ਪਰਮਾਣੋਃ ਸਾਵਯਵਤ੍ਵਸ਼ਕ੍ਤਿਸਦ੍ਭਾਵਾਤ੍ ਕਾਯਤ੍ਵਸਿਦ੍ਧਿਰਨਪਵਾਦਾ. ਨ ਚੈਤਦਾਙ੍ਕਯਮ੍
-----------------------------------------------------------------------------
ਟੀਕਾਃ– ਯਹਾਁ, ਪਾਁਚ ਅਸ੍ਤਿਕਾਯੋਂਕੋ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈੇ ਔਰ ਕਾਯਤ੍ਵ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ ਵਹ
ਕਹਾ ਹੈ.
ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਅਸ੍ਤਿਕਾਯੋਂਕੋ ਵਿਵਿਧ ਗੁਣੋਂ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਸਾਥ ਸ੍ਵਪਨਾ–ਅਪਨਾਪਨ–ਅਨਨ੍ਯਪਨਾ ਹੈ.
ਵਸ੍ਤੁਕੇ ੧ਵ੍ਯਤਿਰੇਕੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵੇ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੈਂ ਔਰ ੨ਅਨ੍ਵਯੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋ ਵੇ ਗੁਣ ਹੈਂ. ਇਸਲਿਯੇ ਏਕ ਪਰ੍ਯਾਯਸੇ
ਪ੍ਰਲਯਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਵਾਲੀ, ਅਨ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲੀ ਔਰ ਅਨ੍ਵਯੀ ਗੁਣਸੇ ਧ੍ਰੁਵ ਰਹਨੇਵਾਲੀ ਏਕ ਹੀ
ਵਸ੍ਤੁਕੋ ੩ਵ੍ਯਯ–ਉਤ੍ਪਾਦ–ਧੌਵ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਘਟਿਤ ਹੋਤਾ ਹੀ ਹੈ. ਔਰ ਯਦਿ ਗੁਣੋਂ ਤਥਾ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਸਾਥ
[ਵਸ੍ਤੁਕੋ] ਸਰ੍ਵਥਾ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵ ਹੋ ਤਬ ਤੋ ਅਨ੍ਯ ਕੋਈ ਵਿਨਾਸ਼ਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਗਾ, ਅਨ੍ਯ ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਕੋ
[ਉਤ੍ਪਾਦਕੋ] ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਗਾ ਔਰ ਅਨ੍ਯ ਕੋਈ ਧ੍ਰੁਵ ਰਹੇਗਾ – ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸਬ ੪ਵਿਪ੍ਲਵ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋ ਜਾਯੇਗਾ.
ਇਸਲਿਯੇ [ਪਾਁਚ ਅਸ੍ਤਿਕਾਯੋਂਕੋ] ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ ਤਤ੍ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਯਹ [ਉਪਰ੍ਯੁਕ੍ਤ] ਕਥਨ ਸਤ੍ਯ–
ਯੋਗ੍ਯ–ਨ੍ਯਾਯਯੁਕ੍ਤ ਹੈੇ.
--------------------------------------------------------------------------
੧. ਵ੍ਯਤਿਰੇਕ=ਭੇਦ; ਏਕਕਾ ਦੁਸਰੇਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੋਨਾ; ‘ਯਹ ਵਹ ਨਹੀਂ ਹੈ’ ਐਸੇ ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਭਿਨ੍ਨਰੂਪਤਾ. [ਏਕ ਪਰ੍ਯਾਯ
ਦੂਸਰੀ ਪਯਾਰ੍ਯਰੂਪ ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਮੇਂ ਪਰਸ੍ਪਰ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕੀ [ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਵਾਲੇ]
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੈਂ.]
੨. ਅਨ੍ਵਯ=ਏਕਰੂਪਤਾ; ਸਦ੍ਰਸ਼ਤਾ; ‘ਯਹ ਵਹੀ ਹੈ’ ਐਸੇ ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਕਾਰਣਭੂਤ ਏਕਰੂਪਤਾ. [ਗੁਣੋਂਮੇਂ ਸਦੈਵ ਸਦ੍ਰਸ਼ਤਾ ਰਹਤੀ
ਹੋਨੇਸੇ ਉਨਮੇਂ ਸਦੈਵ ਅਨ੍ਵਯ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਗੁਣ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਅਨ੍ਵਯੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ [ਅਨ੍ਵਯਵਾਲੇ ਭੇਦ] ਹੈਂ.
੩. ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਅਥਵਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਵ੍ਯਯ–ਉਤ੍ਪਾਦ–ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਹੈ.
੪. ਵਿਪ੍ਲਵ=ਅਂਧਾਧੂ੍ਰਨ੍ਧੀ; ਉਥਲਪੁਥਲ; ਗੜ਼ਬੜ਼ੀ; ਵਿਰੋਧ.