ਕਹਾਨਜੈਨਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮਾਲਾ] ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਵਰ੍ਣਨ
ਸਮਸ੍ਤਸ੍ਯਾਪਿ ਵਸ੍ਤੁਵਿਸ੍ਤਾਰਸ੍ਯ ਸਾਦ੍ਰਸ਼੍ਯਸੂਚਕਤ੍ਵਾਦੇਕਾ. ਸਰ੍ਵਪਦਾਰ੍ਥਸ੍ਥਿਤਾ ਚ ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣਸ੍ਯ ਸਦਿਤ੍ਯਭਿਧਾਨਸ੍ਯ ਸਦਿਤਿ ਪ੍ਰਤ੍ਯਯਸ੍ਯ ਚ ਸਰ੍ਵਪਦਾਰ੍ਥੇਸ਼ੁ ਤਨ੍ਮੂਲਸ੍ਯੈਵੋਪਲਮ੍ਭਾਤ੍. ਸਵਿਸ਼੍ਵਰੂਪਾ ਚ ਵਿਸ਼੍ਵਸ੍ਯ ਸਮਸ੍ਤਵਸ੍ਤੁਵਿਸ੍ਤਾਰਸ੍ਯਾਪਿ ਰੂਪੈਸ੍ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣੈਃ ਸ੍ਵਭਾਵੈਃ ਸਹ ਵਰ੍ਤਮਾਨਤ੍ਵਾਤ੍. ਅਨਨ੍ਤਪਰ੍ਯਾਯਾ ਚਾਨਨ੍ਤਾਭਿਰ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਵ੍ਯਕ੍ਤਿਭਿਸ੍ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣਾਭਿਃ ਪਰਿਗਮ੍ਯਮਾਨਤ੍ਵਾਤ੍ ਏਵਂਭੂਤਾਪਿ ਸਾ ਨ ਖਲੁ ਨਿਰਕੁਸ਼ਾ ਕਿਨ੍ਤੁ ਸਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ਾ. ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ੋ ਹ੍ਯਸਤ੍ਤਾ ਸਤ੍ਤਾਯਾਃ ਅਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣਤ੍ਵਂ ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣਾਯਾਃ, ਅਨੇਕਤ੍ਵਮੇਕਸ੍ਯਾਃ, ਏਕਪਦਾਰ੍ਥਸ੍ਥਿਤਤ੍ਵਂ ਸਰ੍ਵਪਦਾਰ੍ਥਸ੍ਥਿਤਾਯਾਃ, ਏਕਰੂਪਤ੍ਵਂ ਸਵਿਸ਼੍ਵਰੂਪਾਯਾਃ, ਏਕਪਰ੍ਯਾਯਤ੍ਵਮਨਨ੍ਤਪਰ੍ਯਾਯਾਯਾ ਇਤਿ. ----------------------------------------------------------------------------- ‘ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕ’ [ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣਾ] ਜਾਨਨਾ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ੧ਭਾਵ ਔਰ ਭਾਵਵਾਨਕਾ ਕਥਂਚਿਤ੍ ਏਕ ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੋਤਾ ਹੈ. ਔਰ ਵਹ [ਸਤ੍ਤਾ] ‘ਏਕ’ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲੇ ਸਮਸ੍ਤ ਵਸ੍ਤੁਵਿਸ੍ਤਾਰਕਾ ਸਾਦ੍ਰਸ਼੍ਯ ਸੂਚਿਤ ਕਰਤੀ ਹੈ. ਔਰ ਵਹ [ਸਤ੍ਤਾ] ‘ਸਰ੍ਵਪਦਾਰ੍ਥਸ੍ਥਿਤ’ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਸਕੇ ਕਾਰਣ ਹੀ [–ਸਤ੍ਤਾਕੇ ਕਾਰਣ ਹੀ] ਸਰ੍ਵ ਪਦਾਰ੍ਥੋਮੇਂ ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣਕੀ [–ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕੀ], ‘ਸਤ੍’ ਐਸੇ ਕਥਨਕੀ ਤਥਾ ‘ਸਤ’ ਐਸੀ ਪ੍ਰਤੀਤਿਕੀ ਉਪਲਬ੍ਧਿ ਹੋਤੀ ਹੈ. ਔਰ ਵਹ [ਸਤ੍ਤਾ] ‘ਸਵਿਸ਼੍ਵਰੂਪ’ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ ਵਿਸ਼੍ਵਕੇ ਰੂਪੋਂ ਸਹਿਤ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਮਸ੍ਤ ਵਸ੍ਤੁਵਿਸ੍ਤਾਰਕੇ ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲੇ ਸ੍ਵਭਾਵੋਂ ਸਹਿਤ ਵਰ੍ਤਤੀ ਹੈ. ਔਰ ਵਹ [ਸਤ੍ਤਾ] ‘ਅਨਂਤਪਰ੍ਯਾਯਮਯ’ ਹੈ. ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲੀ ਅਨਨ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ ਵ੍ਯਕ੍ਤਿਯੋਂਸੇ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੈ. [ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਵਰ੍ਣਨ ਹੁਆ.]
ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ ਹੈ; [੨] ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣਾਕੋ ਅਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣਪਨਾ ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ ਹੈ; [੩] ਏਕਕੋ ਅਨੇਕਪਨਾ ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ ਹੈ; [੪] ਸਰ੍ਵਪਦਾਰ੍ਥਸ੍ਥਿਤਕੋ ਏਕਪਦਾਰ੍ਥਸ੍ਥਿਤਪਨਾ ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ ਹੈ; [੫] ਸਵਿਸ਼੍ਵਰੂਪਕੋ ਏਕਰੂਪਪਨਾ ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ ਹੈ; [੬]ਅਨਨ੍ਤਪਰ੍ਯਾਯਮਯਕੋ ਏਕਪਰ੍ਯਾਯਮਯਪਨਾ ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ ਹੈ. --------------------------------------------------------------------------
੨ਸਾਮਾਨ੍ਯ–ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤ੍ਮਕ ਸਤ੍ਤਾਕਾ ਉਸਕੇ ਸਾਮਾਨ੍ਯ ਪਕ੍ਸ਼ਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਮਹਾਸਤ੍ਤਾਰੂਪ ਪਕ੍ਸ਼ਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ
੧. ਸਤ੍ਤਾ ਭਾਵ ਹੈ ਔਰ ਵਸ੍ਤੁ ਭਾਵਵਾਨ ਹੈ.
੨. ਯਹਾਁ ‘ਸਾਮਾਨ੍ਯਾਤ੍ਮਕ’ਕਾ ਅਰ੍ਥ ‘ਮਹਾ’ ਸਮਝਨਾ ਚਾਹਿਯੇ ਔਰ ‘ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤ੍ਮਕ’ ਕਾ ਅਰ੍ਥ ‘ਅਵਾਨ੍ਤਰ’ ਸਮਝਨਾ ਚਾਹਿਯੇ.
ਸਾਮਾਨ੍ਯ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕੇ ਦੂਸਰੇ ਅਰ੍ਥ ਯਹਾਁ ਨਹੀਂ ਸਮਝਨਾ.
੩. ਨਿਰਂਕੁਸ਼=ਅਂਕੁਸ਼ ਰਹਿਤ; ਵਿਰੁਦ੍ਧ ਪਕ੍ਸ਼ ਰਹਿਤ ; ਨਿਃਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼. [ਸਾਮਾਨ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਤ੍ਮਕ ਸਤ੍ਤਾਕਾ ਊਪਰ ਜੋ ਵਰ੍ਣਨ ਕਿਯਾ
ਹੈ ਵੈਸੀ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਸਰ੍ਵਥਾ ਵੈਸੀ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਕਥਂਚਿਤ੍ [ਸਾਮਾਨ੍ਯ–ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ] ਵੈਸੀ ਹੈ. ਔਰ ਕਥਂਚਿਤ੍ [ਵਿਸ਼ੇਸ਼–
ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ] ਵਿਰੁਦ੍ਧ ਪ੍ਰਕਾਰਕੀ ਹੈੇ.]
੪. ਸਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼=ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ ਸਹਿਤ; ਵਿਪਕ੍ਸ਼ ਸਹਿਤ; ਵਿਰੁਦ੍ਧ ਪਕ੍ਸ਼ ਸਹਿਤ.