ਕਹਾਨਜੈਨਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਮਾਲਾ] ਸ਼ਡ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯ–ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਵਰ੍ਣਨ
ਚ. ਗਗਨਮਣਿਗਮਨਾਯਤ੍ਤੋ ਦਿਵਾਰਾਤ੍ਰਃ. ਤਤ੍ਸਂਖ੍ਯਾਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਃ ਮਾਸਃ, ਰੁਤੁਃ ਅਯਨਂ, ਸਂਵਤ੍ਸਰਮਿਤਿ. ਏਵਂਵਿਧੋ ਹਿ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲਃ ਕੇਵਲਕਾਲਪਰ੍ਯਾਯਮਾਤ੍ਰਤ੍ਵੇਨਾਵਧਾਰਯਿਤੁਮਸ਼ਕ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍ ਪਰਾਯਤ੍ਤ ਇਤ੍ਯੁਪਮੀਯਤ ਇਤਿ.. ੨੫..
ਪੋਗ੍ਗਲਦਵ੍ਵੇਣ ਵਿਣਾ ਤਮ੍ਹਾ ਕਾਲੋ ਪਡ੍ਡਚ੍ਚਭਵੋ.. ੨੬..
ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਵਿਨਾ ਤਸ੍ਮਾਤ੍ਕਾਲ ਪ੍ਰਤੀਤ੍ਯਭਵਃ.. ੨੬..
----------------------------------------------------------------------------- ਕੇਵਲ ਕਾਲਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯਮਾਤ੍ਰਰੂਪਸੇ ਅਵਧਾਰਨਾ ਅਸ਼ਕਯ ਹੋਨਸੇ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪਰਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਬਿਨਾ– ਪਰਮਾਣੁ, ਆਂਖ, ਸੂਰ੍ਯ ਆਦਿ ਪਰ ਪਦਾਰ੍ਥੋਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਬਿਨਾ–ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲਕਾ ਮਾਪ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਕਰਨਾ ਅਸ਼ਕਯ ਹੋਨੇਸੇ] ਉਸੇ ‘ਪਰਾਸ਼੍ਰਿਤ’ ਐਸੀ ਉਪਮਾ ਦੀ ਜਾਤੀ ਹੈ.
ਭਾਵਾਰ੍ਥਃ– ‘ਸਮਯ’ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਐਸੇ ਮਂਦ ਗਤਿਸੇ ਪਰਿਣਤ ਪੁਦ੍ਗਲ–ਪਰਮਾਣੁ ਦ੍ਵਾਰਾ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤਾ ਹੈ– ਮਾਪਾ ਜਾਤਾ ਹੈ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪਰਮਾਣੁਕੋ ਏਕ ਆਕਾਸ਼ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਸੇ ਦੂਸਰੇ ਅਨਨ੍ਤਰ ਆਕਾਸ਼ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਮੇਂ ਮਂਦਗਤਿਸੇ ਜਾਨੇਮੇਂ ਜੋ ਸਮਯ ਲਗੇ ਉਸੇ ਸਮਯ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ]. ‘ਨਿਮੇਸ਼’ ਆਁਖਕੇ ਮਿਚਨੇਸੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤਾ ਹੈ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਖੁਲੀ ਆਁਖਕੇ ਮਿਚਨੇਮੇਂ ਜੋ ਸਮਯ ਲਗੇ ਉਸੇ ਨਿਮੇਸ਼ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਔਰ ਵਹ ਏਕ ਨਿਮੇਸ਼ ਅਸਂਖ੍ਯਾਤ ਸਮਯਕਾ ਹੋਤਾ ਹੈ]. ਪਨ੍ਦ੍ਰਹ ਨਿਮੇਸ਼ਕਾ ਏਕ ‘ਕਾਸ਼੍ਠਾ’, ਤੀਸ ਕਾਸ਼੍ਠਾਕੀ ਏਕ ‘ਕਲਾ’, ਬੀਸਸੇ ਕੁਛ ਅਧਿਕ ਕਲਾਕੀ ਏਕ ‘ਘੜੀ’ ਔਰ ਦੋ ਘੜੀਕਾ ਏਕ ‘ਮਹੂਰ੍ਤ ਬਨਤਾ ਹੈ]. ‘ਅਹੋਰਾਤ੍ਰ’ ਸੂਰ੍ਯਕੇ ਗਮਨਸੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤਾ ਹੈ [ਔਰ ਵਹ ਏਕ ਅਹੋਰਾਤ੍ਰ ਤੀਸ ਮੁਹੂਰ੍ਤਕਾ ਹੋਤਾ ਹੈ] ਤੀਸ ਅਹੋਰਾਤ੍ਰਕਾ ਏਕ ‘ਮਾਸ’, ਦੋ ਮਾਸਕੀ ਏਕ ‘ਰੁਤੁ’ ਤੀਨ ਰੁਤੁਕਾ ਏਕ ‘ਅਯਨ’ ਔਰ ਦੋ ਅਯਨਕਾ ਏਕ ‘ਵਰ੍ਸ਼’ ਬਨਤਾ ਹੈ. – ਯਹ ਸਬ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲ ਹੈੇ. ‘ਪਲ੍ਯੋਪਮ’, ‘ਸਾਗਰੋਪਮ’ ਆਦਿ ਭੀ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾਲਕੇ ਭੇਦ ਹੈਂ.
ਉਪਰੋਕ੍ਤ ਸਮਯ–ਨਿਮੇਸ਼ਾਦਿ ਸਬ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਮਾਤ੍ਰ ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਾਲਕੀ ਹੀ [–ਕਾਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਹੀ] ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੈਂ ਪਰਨ੍ਤੁ ਵੇ ਪਰਮਾਣੁ ਆਦਿ ਦ੍ਵਾਰਾ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤੀ ਹੈਂ ਇਸਲਿਯੇ [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪਰ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂ ਦ੍ਵਾਰਾ ਮਾਪੀ ਸਕਤੀ ਹੈਂ ਇਸਲਿਯੇ] ਉਨ੍ਹੇਂ ਉਪਚਾਰਸੇ ਪਰਾਸ਼੍ਰਿਤ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ.. ੨੫.. --------------------------------------------------------------------------
‘ਚਿਰ’ ‘ਸ਼ੀਧ੍ਰ’ ਨਹਿ ਮਾਤ੍ਰਾ ਬਿਨਾ, ਮਾਤ੍ਰਾ ਨਹੀਂ ਪੁਦ੍ਗਲ ਬਿਨਾ,
ਤੇ ਕਾਰਣੇ ਪਰ–ਆਸ਼੍ਰਯੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਭਾਖ੍ਯੋ ਕਾਲ ਆ. ੨੬.