੫੮
] ਪਂਚਾਸ੍ਤਿਕਾਯਸਂਗ੍ਰਹ
[ਭਗਵਾਨਸ਼੍ਰੀਕੁਨ੍ਦਕੁਨ੍ਦ
ਚਿਦ੍ਵਿਵਰ੍ਤਾਃ. ਵਿਵਰ੍ਤਤੇ ਹਿ ਚਿਚ੍ਛਕ੍ਤਿਰਨਾਦਿਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿ–ਕਰ੍ਮਸਂਪਰ੍ਕਕੂਣਿਤਪ੍ਰਚਾਰਾ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦ੍ਯਸ੍ਯ
ਵਿਸ਼੍ਵਸ੍ਯੈਕਦੇਸ਼ੇਸ਼ੁ ਕ੍ਰਮੇਣ ਵ੍ਯਾਪ੍ਰਿਯਮਾਣਾ. ਯਦਾ ਤੁ ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿਕਰ੍ਮਸਂਪਰ੍ਕਃ ਪ੍ਰਣਸ਼੍ਯਤਿ ਤਦਾ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦ੍ਯਸ੍ਯ
ਵਿਸ਼੍ਵਸ੍ਯ ਸਰ੍ਵਦੇਸ਼ੇਸ਼ੁ ਯੁਗਪਦ੍ਵਯਾਪ੍ਰੁਤਾ ਕਥਂਚਿਤ੍ਕੌਟਸ੍ਥ੍ਯਮਵਾਪ੍ਯ ਵਿਸ਼ਯਾਂਤਰਮਨਾਪ੍ਨੁਵਂਤੀ ਨ ਵਿਵਰ੍ਤਤੇ. ਸ ਖਲ੍ਵੇਸ਼
ਨਿਸ਼੍ਚਿਤਃ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਸਰ੍ਵਦਰ੍ਸ਼ਿਤ੍ਵੋਪਲਮ੍ਭਃ. ਅਯਮੇਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਨਿਬਂਧਨਭੂਤਾਨਾਂ ਭਾਵਕਰ੍ਮਣਾਂ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵੋਚ੍ਛੇਦਃ. ਅਯਮੇਵ
-----------------------------------------------------------------------------
‘੧ਕਰ੍ਮਸਂਯੁਕ੍ਤਪਨਾ’ ਤੋ ਹੋਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ , ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮੋ ਔਰ ਭਾਵਕਰ੍ਮੋਸੇ ਵਿਮੁਕ੍ਤਿ ਹੁਈ ਹੈ. ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮ ਵੇ
ਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਕਂਧ ਹੈ ਔਰ ਭਾਵਕਰ੍ਮ ਵੇ ੨ਚਿਦ੍ਵਿਵਰ੍ਤ ਹੈਂ. ਚਿਤ੍ਸ਼ਕ੍ਤਿ ਅਨਾਦਿ ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿਕਰ੍ਮੋਂਕੇ ਸਮ੍ਪਰ੍ਕਸੇ
[ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਸੇ] ਸਂਕੁਚਿਤ ਵ੍ਯਾਪਾਰਵਾਲੀ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਜ੍ਞੇਯਭੂਤ ਵਿਸ਼੍ਵਕੇ [–ਸਮਸ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ] ਏਕ–ਏਕ
ਦੇਸ਼ਮੇਂ ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਵ੍ਯਾਪਾਰ ਕਰਤੀ ਹੁਈ ਵਿਵਰ੍ਤਨਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੀ ਹੈ. ਕਿਨ੍ਤੁ ਜਬ ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿਕਰ੍ਮੋਂਕਾ ਸਮ੍ਪਰ੍ਕ
ਵਿਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਤਬ ਵਹ ਜ੍ਞੇਯਭੂਤ ਵਿਸ਼੍ਵਕੇ ਸਰ੍ਵ ਦੇਸ਼ੋਂਮੇਂ ਯੁਗਪਦ੍ ਵ੍ਯਾਪਾਰ ਕਰਤੀ ਹੁਈ ਕਥਂਚਿਤ੍ ੩ਕੂਟਸ੍ਥ
ਹੋਕਰ, ਅਨ੍ਯ ਵਿਸ਼ਯਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨ ਹੋਤੀ ਹੁਈ ਵਿਵਰ੍ਤਨ ਨਹੀਂ ਕਰਤੀ. ਵਹ ਯਹ [ਚਿਤ੍ਸ਼ਕ੍ਤਿਕੇ ਵਿਵਰ੍ਤਨਕਾ
ਅਭਾਵ], ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ [–ਨਿਯਤ, ਅਚਲ] ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਪਨੇਕੀ ਔਰ ਸਰ੍ਵਦਰ੍ਸ਼ੀਪਨੇਕੀ ਉਪਲਬ੍ਧਿ ਹੈ. ਯਹੀ,
ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮੋਂਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਭਾਵਕਰ੍ਮੋਂਕੇ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਕਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਹੈ; ਯਹੀ, ਵਿਕਾਰਪੂਰ੍ਵਕ ਅਨੁਭਵਕੇ ਅਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ
੪ਔਪਾਧਿਕ ਸੁਖਦੁਃਖਪਰਿਣਾਮੋਂਕੇ ਭੋਕ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਕਾ ਵਿਨਾਸ਼ ਹੈ; ਔਰ ਯਹੀ, ਅਨਾਦਿ ਵਿਵਰ੍ਤਨਕੇ ਖੇਦਕੇ ਵਿਨਾਸ਼ਸੇ
--------------------------------------------------------------------------
੧. ਪੂਰ੍ਵ ਸੂਤ੍ਰਮੇਂ ਕਹੇ ਹੁਏ ‘ਜੀਵਤ੍ਵ’ ਆਦਿ ਨਵ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਮੇਂਸੇ ਪ੍ਰਥਮ ਆਠ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਾਕੋ ਭੀ ਯਥਾਸਂਭਵ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਮਾਤ੍ਰ
ਏਕ ‘ਕਰ੍ਮਸਂਯੁਕ੍ਤਪਨਾ’ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ.
੨. ਚਿਦ੍ਵਿਵਰ੍ਤ = ਚੈਤਨ੍ਯਕਾ ਪਰਿਵਰ੍ਤਨ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਚੈਤਨ੍ਯਕਾ ਏਕ ਵਿਸ਼ਯਕੋ ਛੋੜ਼ਕਰ ਅਨ੍ਯ ਵਿਸ਼ਯਕੋ ਜਾਨਨੇਰੂਪ ਬਦਲਨਾ;
ਚਿਤ੍ਸ਼ਕ੍ਤਿਕਾ ਅਨ੍ਯ ਅਨ੍ਯ ਜ੍ਞੇਯੋਂਕੋ ਜਾਨਨੇਰੂਪ ਪਰਿਵਰ੍ਤਿਤ ਹੋਨਾ.
੩. ਕੂਟਸ੍ਥ = ਸਰ੍ਵਕਾਲ ਏਕ ਰੂਪ ਰਹਨੇਵਾਲੀ; ਅਚਲ. [ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿਕਰ੍ਮੋਕਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਨੇ ਪਰ ਕਹੀਂ ਚਿਤ੍ਸ਼ਕ੍ਤਿ
ਸਰ੍ਵਥਾ ਅਪਰਿਣਾਮੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਜਾਤੀ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਵਹ ਅਨ੍ਯ–ਅਨ੍ਯ ਜ੍ਞੇਯੋਂਕੋ ਜਾਨਨੇਰੂਪ ਪਰਿਵਰ੍ਤਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ–ਸਰ੍ਵਦਾ ਤੀਨੋਂ
ਕਾਲਕੇ ਸਮਸ੍ਤ ਜ੍ਞੇਯੋਂਕੋ ਜਾਨਤੀ ਰਹਤੀ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਸੇ ਕਥਂਚਿਤ੍ ਕੂਟਸ੍ਥ ਕਹਾ ਹੈ.]
੪. ਔਪਾਧਿਕ = ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਰੂਪ ਉਪਾਧਿਕੇ ਸਾਥ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਵਾਲੇ; ਜਿਨਮੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਰੂਪੀ ਉਪਾਧਿ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੋਤੀ ਹੈ ਐਸੇ;
ਅਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕ; ਵੈਭਾਵਿਕ; ਵਿਕਾਰੀ.