௧௫௬
காலஸ்ய த்ரவ்யாஸ்திகாயத்வவிதிப்ரதிஷேதவிதாநமேதத்.
யதா கலு ஜீவபுத்கலதர்மாதர்மாகாஶாநி ஸகலத்ரவ்யலக்ஷணஸத்பாவாத்ர்ரவ்யவ்யபதேஶபாஞ்ஜி பவந்தி, ததா காலோபி. இத்யேவஂ ஷட்த்ரவ்யாணி. கிஂது யதா ஜீவபுத்கலதர்மாதர்மாகாஶாநாஂ த்வயாதிப்ரதேஶலக்ஷணத்வமஸ்தி அஸ்திகாயத்வஂ, ந ததா லோகாகாஶப்ரதேஶஸஂக்யாநாமபி காலாணூநாமேக–ப்ரதேஶத்வாதஸ்த்யஸ்திகாயத்வம். அத ஏவ ச பஞ்சாஸ்திகாயப்ரகரணே ந ஹீஹ முக்யத்வேநோபந்யஸ்தஃ காலஃ. ஜீவபுத்கலபரிணாமாவச்சித்யமாநபர்யாயத்வேந தத்பரிணாமாந்யதாநுபபத்யாநுமீயமாநத்ரவ்யத்வேநா– த்ரைவாஂதர்பாவிதஃ.. ௧௦௨..
-----------------------------------------------------------------------------
டீகாஃ– யஹ, காலகோ த்ரவ்யபநேகே விதாநகா ஔர அஸ்திகாயபநேகே நிஷேதகா கதந ஹை [அர்தாத் காலகோ த்ரவ்யபநா ஹை கிந்து அஸ்திகாயபநா நஹீஂஂ ஹை ஐஸா யஹா கஹா ஹை].
ஜிஸ ப்ரகார வாஸ்தவமேஂ ஜீவ, புத்கல, தர்ம, அதர்ம ஔர ஆகாஶகோ த்ரவ்யகே ஸமஸ்த லக்ஷணோஂகா ஸத்பாவ ஹோநேஸே வே ‘த்ரவ்ய’ ஸஂஜ்ஞாகோ ப்ராப்த கரதே ஹைஂ, உஸீ ப்ரகார கால பீ [உஸே த்ரவ்யகே ஸமஸ்த லக்ஷணோஂகா ஸத்பாவ ஹோநேஸே] ‘த்ரவ்ய’ ஸஂஜ்ஞாகோ ப்ராப்த கரதா ஹை. இஸ ப்ரகார சஹ த்ரவ்ய ஹைஂ. கிந்து ஜிஸ ப்ரகார ஜீவ, புத்கல, தர்ம, அதர்ம ஔர ஆகாஶகோ ௧த்வி–ஆதி ப்ரதேஶ ஜிஸகா லக்ஷண ஹை ஐஸா அஸ்திகாயபநா ஹை, உஸ ப்ரகார காலாணுஓஂகோ– யத்யபி உநகீ ஸஂக்யா லோகாகாஶகே ப்ரதேஶோஂஂ ஜிதநீ [அஸஂக்ய] ஹை ததாபி – ஏகப்ரதேஶீபநேகே காரண அஸ்திகாயபநா நஹீஂ ஹை. ஔர ஐஸா ஹோநேஸே ஹீ [அர்தாத் கால அஸ்திகாய ந ஹோநேஸே ஹீ] யஹா பஂசாஸ்திகாயகே ப்ரகரணமேஂ முக்யரூபஸே காலகா கதந நஹீஂ கியா கயா ஹை; [பரந்து] ஜீவ–புத்கலோஂகே பரிணாம த்வாரா ஜோ ஜ்ஞாத ஹோதீ ஹை – மாபீ ஜாதீ ஹை ஐஸீ உஸகீ பர்யாய ஹோநேஸே ததா ஜீவ–புத்கலோஂகே பரிணாமகீ அந்யதா அநுபபத்தி த்வாரா ஜிஸகா அநுமாந ஹோதா ஹை ஐஸா வஹ த்ரவ்ய ஹோநேஸே உஸே யஹா ௨அந்தர்பூத கியா கயா ஹை.. ௧௦௨..
இஸ ப்ரகார காலத்ரவ்யகா வ்யாக்யாந ஸமாப்த ஹுஆ. -------------------------------------------------------------------------- ௧. த்வி–ஆதி=தோ யா அதிக; தோ ஸே லேகர அநந்த தக. ௨. அந்தர்பூத கரநா=பீதர ஸமா லேநா; ஸமாவிஷ்ட கரநா; ஸமாவேஶ கரநா [இஸ ‘பஂசாஸ்திகாயஸஂக்ரஹ நாமக ஶாஸ்த்ரமேஂ
புத்கலாஸ்திகாயகே பரிணாமோஂகா வர்ணந கரதே ஹுஏ, உந பரிணாமோஂஂ த்வாரா ஜிஸகே பரிணாம ஜ்ஞாத ஹோதே ஹை– மாபே ஜாதே
ஹைஂ உஸ பதார்தகா [காலகா] ததா உந பரிணாமோஂகீ அந்யதா அநுபபத்தி த்வாரா ஜிஸகா அநுமாந ஹோதா ஹை உஸ
பதார்தகா [காலகா] கௌணரூபஸே வர்ணந கரநா உசித ஹை – ஐஸா மாநகர யஹா பஂசாஸ்திகாயப்ரகரணமேஂ கௌணரூபஸே
காலகே வர்ணநகா ஸமாவேஶ கியா கயா ஹை.]