௧௪
] பஂசாஸ்திகாயஸஂக்ரஹ
[பகவாநஶ்ரீகுந்தகுந்த
அத்ர பஞ்சாஸ்திகாயாநாமஸ்தித்வஸஂபவப்ரகாரஃ காயத்வஸஂபவப்ரகாரஶ்சோக்தஃ.
அஸ்தி ஹ்யஸ்திகாயாநாஂ குணைஃ பர்யாயைஶ்ச விவிதைஃ ஸஹ ஸ்வபாவோ ஆத்மபாவோ நந்யத்வம். வஸ்துநோ
விஶேஷா ஹி வ்யதிரேகிணஃ பர்யாயா குணாஸ்து த ஏவாந்வயிநஃ. தத ஐகேந பர்யாயேண
ப்ரலீயமாநஸ்யாந்யேநோபஜாயமாநஸ்யாந்வயிநா குணேந த்ரௌவ்யஂ பிப்ராணஸ்யைகஸ்யாபி வஸ்துநஃ
ஸமுச்சேதோத்பாதத்ரௌவ்யலக்ஷணமஸ்தித்வமுபபத்யத ஏவ. குணபர்யாயைஃ ஸஹ ஸர்வதாந்யத்வே த்வந்யோ விநஶ்யத்யந்யஃ
ப்ராதுர்பவத்யந்யோ த்ரவுத்வமாலம்பத இதி ஸர்வஂ விப்லவதே. ததஃ ஸாத்வஸ்தித்வஸஂபவ–ப்ரகாரகதநம்.
காயத்வஸஂபவப்ரகாரஸ்த்வயமுபதிஶ்யதே. அவயவிநோ ஹி ஜீவபுத்கலதர்மாதர்மாகாஶ–பதார்தாஸ்தேஷாமவயவா அபி
ப்ரதேஶாக்யாஃ பரஸ்பரவ்யதிரேகித்வாத்பர்யாயாஃ உச்யந்தே. தேஷாஂ தைஃ ஸஹாநந்யத்வே காயத்வஸித்திரூபபத்திமதீ.
நிரவயவஸ்யாபி பரமாணோஃ ஸாவயவத்வஶக்திஸத்பாவாத் காயத்வஸித்திரநபவாதா. ந சைததாங்கயம்
-----------------------------------------------------------------------------
டீகாஃ– யஹா, பாச அஸ்திகாயோஂகோ அஸ்தித்வ கிஸ ப்ரகார ஹைே ஔர காயத்வ கிஸ ப்ரகார ஹை வஹ
கஹா ஹை.
வாஸ்தவமேஂ அஸ்திகாயோஂகோ விவித குணோஂ ஔர பர்யாயோஂகே ஸாத ஸ்வபநா–அபநாபந–அநந்யபநா ஹை.
வஸ்துகே ௧வ்யதிரேகீ விஶேஷ வே பர்யாயேஂ ஹைஂ ஔர ௨அந்வயீ விஶேஷோ வே குண ஹைஂ. இஸலியே ஏக பர்யாயஸே
ப்ரலயகோ ப்ராப்த ஹோநேவாலீ, அந்ய பர்யாயஸே உத்பந்ந ஹோநேவாலீ ஔர அந்வயீ குணஸே த்ருவ ரஹநேவாலீ ஏக ஹீ
வஸ்துகோ ௩வ்யய–உத்பாத–தௌவ்யலக்ஷண அஸ்தித்வ கடித ஹோதா ஹீ ஹை. ஔர யதி குணோஂ ததா பர்யாயோஂகே ஸாத
[வஸ்துகோ] ஸர்வதா அந்யத்வ ஹோ தப தோ அந்ய கோஈ விநாஶகோ ப்ராப்த ஹோகா, அந்ய கோஈ ப்ராதுர்பாவகோ
[உத்பாதகோ] ப்ராப்த ஹோகா ஔர அந்ய கோஈ த்ருவ ரஹேகா – இஸப்ரகார ஸப ௪விப்லவ ப்ராப்த ஹோ ஜாயேகா.
இஸலியே [பாச அஸ்திகாயோஂகோ] அஸ்தித்வ கிஸ ப்ரகார ஹை தத்ஸம்பந்தீ யஹ [உபர்யுக்த] கதந ஸத்ய–
யோக்ய–ந்யாயயுக்த ஹைே.
--------------------------------------------------------------------------
௧. வ்யதிரேக=பேத; ஏககா துஸரேரூப நஹீஂ ஹோநா; ‘யஹ வஹ நஹீஂ ஹை’ ஐஸே ஜ்ஞாநகே நிமித்தபூத பிந்நரூபதா. [ஏக பர்யாய
தூஸரீ பயார்யரூப ந ஹோநேஸே பர்யாயோஂமேஂ பரஸ்பர வ்யதிரேக ஹை; இஸலியே பர்யாயேஂ த்ரவ்யகே வ்யதிரேகீ [வ்யதிரேகவாலே]
விஶேஷ ஹைஂ.]
௨. அந்வய=ஏகரூபதா; ஸத்ரஶதா; ‘யஹ வஹீ ஹை’ ஐஸே ஜ்ஞாநகே காரணபூத ஏகரூபதா. [குணோஂமேஂ ஸதைவ ஸத்ரஶதா ரஹதீ
ஹோநேஸே உநமேஂ ஸதைவ அந்வய ஹை, இஸலியே குண த்ரவ்யகே அந்வயீ விஶேஷ [அந்வயவாலே பேத] ஹைஂ.
௩. அஸ்தித்வகா லக்ஷண அதவா ஸ்வரூப வ்யய–உத்பாத–த்ரௌவ்ய ஹை.
௪. விப்லவ=அஂதாதூ்ரந்தீ; உதலபுதல; கபீ; விரோத.