౮౨
ద్వయోరప్యభిన్నప్రదేశత్వేనైకక్షేత్రత్వాత్, ద్వయోరప్యేకసమయనిర్వృత్తత్వేనైకకాలత్వాత్, ద్వయోరప్యేకస్వభావ– త్వేనైకభావత్వాత్. న చైవముచ్యమానేప్యేకస్మిన్నాత్మన్యాభినిబోధికాదీన్యనేకాని జ్ఞానాని విరుధ్యంతే, ద్రవ్యస్య విశ్వరూపత్వాత్. ద్రవ్యం హి సహక్రమప్రవృత్తానంతగుణపర్యాయాధారతయానంతరూపత్వాదేకమపి విశ్వ– రూపమభిధీయత ఇతి.. ౪౩..
దవ్వాణంతియమధవా దవ్వాభావం పకువ్వంతి.. ౪౪..
ద్రవ్యానంత్యమథవా ద్రవ్యాభావం ప్రకృర్వన్తి.. ౪౪..
----------------------------------------------------------------------------- దోనోంకో ఏకద్రవ్యపనా హై, దోనోంకే అభిన్న ప్రదేశ హోనేసే దోనోంకో ఏకక్షేత్రపనా హై, దోనోం ఏక సమయమేేం రచే జాతే హోనేసే దోనోంకో ఏకకాలపనా హై, దోనోంకా ఏక స్వభావ హోనేసే దోనోంకో ఏకభావపనా హై. కిన్తు ఐసా కహా జానే పర భీ, ఏక ఆత్మామేం ఆభినిబోధిక [–మతి] ఆది అనేక జ్ఞాన విరోధ నహీం పాతే, క్యోంకి ద్రవ్య విశ్వరూప హై. ద్రవ్య వాస్తవమేం సహవర్తీ ఔర క్రమవర్తీ ఐసే అనన్త గుణోం తథా పర్యాయోంకా ఆధార హోనేకే కారణ అనన్తరూపవాలా హోనేసే, ఏక హోనే పర భీ, ౧విశ్వరూప కహా జాతా హై .. ౪౩..
అన్వయార్థః– [యది] యది [ద్రవ్యం] ద్రవ్య [గుణతః] గుణోంసే [అన్యత్ చ భవతి] అన్య [–భిన్న] హో [గుణాః చ] ఔర గుణ [ద్రవ్యతః అన్యే] ద్రవ్యసే అన్య హో తో [ద్రవ్యానంత్యమ్] ద్రవ్యకీ అనన్తతా హో [అథవా] అథవా [ద్రవ్యాభావం] ద్రవ్యకా అభావ [ప్రకుర్వన్తి] హో.
టీకాః– ద్రవ్యకా గుణోంసే భిన్నత్వ హో ఔర గుణోంకా ద్రవ్యసే భిన్నత్వ హో తో దోష ఆతా హై ఉసకా యహ కథన హై. -------------------------------------------------------------------------- ౧. విశ్వరూప = అనేకరూప. [ఏక ద్రవ్య సహవర్తీ అనన్త గుణోంకా ఔర క్రమవర్తీ అనన్త పర్యాయోంకా ఆధార హోనేకే
అనేక జ్ఞానాత్మక హోనేమేం విరోధ నహీం హై.]
తో థాయ ద్రవ్య–అనన్తతా వా థాయ నాస్తి ద్రవ్యనీ. ౪౪.