ద్రవ్యాచ్చ అనన్యాః అన్యత్వప్రకాశకా భవన్తి.. ౫౧..
దర్శనజ్ఞానే తథా జీవనిబద్ధే అనన్యభూతే.
వ్యపదేశతః పృథక్త్వం కురుతే హి నో స్వభావాత్.. ౫౨..
ద్రష్టాంతదార్ష్టాన్తికార్థపురస్సరో ద్రవ్యగుణానామనర్థాంన్తరత్వవ్యాఖ్యోపసంహారోయమ్.
వర్ణరసగంధస్పర్శా హి పరమాణోః ప్రరూప్యంతే; తే చ పరమాణోరవిభక్తప్రదేశత్వేనానన్యేపి సంజ్ఞాదివ్యపదేశనిబంధనైర్విశేషైరన్యత్వం ప్రకాశయన్తి. ఏవం జ్ఞానదర్శనే అప్యాత్మని సంబద్ధే ఆత్మ– ద్రవ్యాదవిభక్తప్రదేశత్వేనానన్యేపి సంజ్ఞాదివ్యపదేశనిబంధనైర్విశేషైః పృథక్త్వమాసాదయతః, స్వభావతస్తు నిత్యమపృథక్త్వమేవ బిభ్రతః.. ౫౧–౫౨..
-----------------------------------------------------------------------------
అన్వయార్థః– [పరమాణుప్రరూపితాః] పరమాణుమేం ప్రరూపిత కియే జానే వాలే ఐసే [వర్ణరసగంధస్పర్శాః] వర్ణ–రస–గంధ–స్పర్శ [ద్రవ్యాత్ అనన్యాః చ] ద్రవ్యసే అనన్య వర్తతే హుఏ [విశేషైః] [వ్యపదేశకే కారణభూత] విశేషోం ద్వారా [అన్యత్వప్రకాశకాః భవన్తి] అన్యత్వకో ప్రకాశిత కరనేవాలే హోతే హైం [– స్వభావసే అన్యరూప నహీం హై]; [తథా] ఇస ప్రకార [జీవనిబద్ధే] జీవమేం సమ్బద్ధ ఐసే [దర్శనజ్ఞానే] దర్శన–జ్ఞాన [అనన్యభూతే] [జీవద్రవ్యసే] అనన్య వర్తతే హుఏ [వ్యపదేశతః] వ్యపదేశ ద్వారా [పృథక్త్వం కురుతే హి] పృథక్త్వ కరతే హైం. [నో స్వభావాత్] స్వభావసే నహీం.
టీకాః– ద్రష్టాన్తరూప ఔర ద్రార్ష్టాన్తరూప పదార్థపూర్వక, ద్రవ్య తథా గుణోంకే అభిన్న–పదార్థపనేకే వ్యాఖ్యానకా యహ ఉపసంహార హై.
వర్ణ–రస–గంధ–స్పర్శ వాస్తవమేం పరమాణుమేం ప్రరూపిత కియే జాతే హైం; వే పరమాణుసే అభిన్న ప్రదేశవాలే హోనేకే కారణ అనన్య హోనే పర భీ, సంజ్ఞాది వ్యపదేశకే కారణభూత విశేషోం ద్వారా అన్యత్వకో ప్రకాశిత కరతే హైం. ఇస ప్రకార ఆత్మామేం సమ్బద్ధ జ్ఞాన–దర్శన భీ ఆత్మద్రవ్యసే అభిన్న ప్రదేశవాలే హోనేకే కారణ అనన్య హోనే పర భీ, సంజ్ఞాది వ్యపదేశకే కారణభూత విశేషోం ద్వారా పృథక్పనేకో ప్రాప్త హోతే హైం, పరన్తు స్వభావసే సదైవ అపృథక్పనే కో హీ ధారణ కరతే హైం.. ౫౧–౫౨..
ఇస ప్రకార ఉపయోగగుణకా వ్యాఖ్యాన సమాప్త హుఆ. -------------------------------------------------------------------------- ద్రార్ష్టాన్త = ద్రష్టాన్త ద్వారా సమఝాాన హో వహ బాత; ఉపమేయ. [యహాఁ పరమాణు ఔర వర్ణాదిక ద్రష్టాన్తరూప పదార్థ హైం తథా
౯౨