జీవా హి సహజచైతన్యలక్షణపారిణామికభావేనానాదినిధనాః. త ఏవౌదయిక– క్షాయోపశమికౌపశమికభావైః సాదిసనిధనాః. త ఏవ క్షాయికభావేన సాద్యనిధనాః. న చ సాది– త్వాత్సనిధనత్వం క్షాయికభావస్యాశఙ్కయమ్. స ఖలూపాధినివృత్తౌ ప్రవర్తమానః సిద్ధభావ ఇవ సద్భావ ఏవ జీవస్య; సద్భావేన చానంతా ఏవ జీవాః ప్రతిజ్ఞాయంతే. న చ తేషామనాదినిధనసహజచైతన్య–లక్షణైకభావానాం సాదిసనిధనాని సాద్యనిధనాని భావాంతరాణి నోపపద్యంత ఇతి వక్తవ్యమ్; తే ఖల్వనాదికర్మమలీమసాః పంకసంపృక్తతోయవత్తదాకారేణ పరిణతత్వాత్పఞ్చప్రధానగుణప్రధానత్వేనైవానుభూయంత ఇతి.. ౫౩.. -----------------------------------------------------------------------------
జీవ వాస్తవమేం సహజచైతన్యలక్షణ పారిణామిక భావసే అనాది–అనన్త హై. వే హీ ఔదయిక, క్షాయోపశమిక ఔర ఔపశమిక భావోంసే సాది–సాన్త హైం. వే హీ క్షాయిక భావసే సాది–అనన్త హైం.
‘క్షాయిక భావ సాది హోనేసే వహ సాంత హోగా’ ఐసీ ఆశంకా కరనా యోగ్య నహీం హై. [కారణ ఇస ప్రకార హైః–] వహ వాస్తవమేం ఉపాధికీ నివృత్తి హోనే పర ప్రవర్తతా హుఆ, సిద్ధభావకీ భాఁతి, జీవకా సద్భావ హీ హై [అర్థాత్ కర్మోపాధికే క్షయమేం ప్రవర్తతా హై ఇసలియే క్షాయిక భావ జీవకా సద్భావ హీ హై]; ఔర సద్భావసే తో జీవ అనన్త హీ స్వీకార కియే జాతే హైం. [ఇసలియే క్షాయిక భావసే జీవ అనన్త హీ అర్థాత్ వినాశరహిత హీ హై.]
పునశ్చ, ‘అనాది–అనన్త సహజచైతన్యలక్షణ ఏక భావవాలే ఉన్హేం సాది–సాంత ఔర సాది–అనన్త భావాన్తర ఘటిత నహీం హోతే [అర్థాత్ జీవోంకో ఏక పారిణామిక భావకే అతిరిక్త అన్య భావ ఘటిత నహీం హోతే]’ ఐసా కహనా యోగ్య నహీం హై; [క్యోంకి] వే వాస్తవమేం అనాది కర్మసే మలిన వర్తతే హుఏ కాదవసే అనుభవమేం ఆతే హైం.. ౫౩.. -------------------------------------------------------------------------- జీవకే పారిణామిక భావకా లక్షణ అర్థాత్ స్వరూప సహజ–చైతన్య హై. యహ పారిణామిక భావ అనాది అనన్త
౯౪
౧సంపృక్త జలకీ భాఁతి తదాకారరూప పరిణత హోనేకే కారణ, పాఁచ ప్రధాన ౨గుణోంసే ప్రధానతావాలే హీ
౧. కాదవసే సంపృక్త = కాదవకా సమ్పర్క ప్రాప్త; కాదవకే సంసర్గవాలా. [యద్యపి జీవ ద్రవ్యస్వభావసే శుద్ధ హై తథాపి
వ్యవహారసే అనాది కర్మబంధనకే వశ, కాదవవాలే జలకీ భాఁతి, ఔదయిక ఆది భావరూప పరిణత హైం.]
౨. ఔదయిక, ఔపశమిక, క్షాయోపశమిక, క్షాయిక ఔర పారిణామిక ఇన పాఁచ భావోంకో జీవకే పాఁచ ప్రధాన గుణ
కహా గయా హై.