ఖఇయం ఖఓవసమియం తమ్హా భావం తు కమ్మకదం.. ౫౮..
క్షాయికః క్షాయోపశమికస్తస్మాద్భావస్తు కర్మకృతః.. ౫౮..
ద్రవ్యకర్మణాం నిమిత్తమాత్రత్వేనౌదయికాదిభావకర్తృత్వమత్రోక్తమ్. న ఖలు కర్మణా వినా జీవస్యోదయోపశమౌ క్షయక్షాయోపశమావపి విద్యేతే; తతః క్షాయికక్షాయోపశమికశ్చౌదయికౌపశమికశ్చ భావః కర్మకృతోనుమంతవ్యః. పారిణామికస్త్వనాదినిధనో -----------------------------------------------------------------------------
అన్వయార్థః– [కర్మణా వినా] కర్మ బినా [జీవస్య] జీవకో [ఉదయః] ఉదయ, [ఉపశమః] ఉపశమ, [క్షాయికః] క్షాయిక [వా] అథవా [క్షాయోపశమికః] క్షాయోపశమిక [న విద్యతే] నహీం హోతా, [తస్మాత్ తు] ఇసలియే [భావః] భావ [–చతుర్విధ జీవభావ] [కర్మకృతః] కర్మకృత హైం.
టీకాః– యహాఁ, [ఔదయికాది భావోంకే] నిమిత్తమాత్ర రూపసే ద్రవ్యకర్మోకో ఔదయికాది భావోంకా కర్తాపనా కహా హై.
[ఏక ప్రకారసే వ్యాఖ్యా కరనే పర–] కర్మకే బినా జీవకో ఉదయ–ఉపశమ తథా క్షయ–క్షయోపశమ నహీం హోతే [అర్థాత్ ద్రవ్యకర్మకే బినా జీవకో ఔదయికాది చార భావ నహీం హోతే]; ఇసలియే క్షాయిక, క్షాయోపశమిక, ఔదయిక యా ఔపశమిక భావ కర్మకృత సంమత కరనా. పారిణామిక భావ తో అనాది– అనన్త, నిరుపాధి, స్వాభావిక హీ హైం. [ఔదయిక ఔర క్షాయోపశమిక భావ కర్మకే బినా నహీం హోతే ఇసలియే కర్మకృత కహే జా సకతే హైం– యహ బాత తో స్పష్ట సమఝమేం ఆ సకతీ హై; క్షాయిక ఔర ఔపశమిక భావోంకే సమ్బన్ధమేం నిమ్నోక్తానుసార స్పష్టతా కీ జాతీ హైః] క్షాయిక భావ, యద్యపి స్వభావకీ వ్యక్తిరూప [–ప్రగటతారూప] హోనేసే అనన్త [–అన్త రహిత] హై తథాపి, కర్మక్షయ ద్వారా ఉత్పన్న హోనేకే
-------------------------------------------------------------------------- నిరుపాధి = ఉపాధి రహిత; ఔపాధిక న హో ఐసా. [జీవకా పారిణామిక భావ సర్వ కర్మోపాధిసే నిరపేక్ష హోనేకే
పుద్గలకరమ విణ జీవనే ఉపశమ, ఉదయ, క్షాయిక అనే
క్షాయోపశమిక న హోయ, తేథీ కర్మకృత ఏ భావ ఛే. ౫౮.
౧౦౦