భగవాన కున్దకున్దాచార్య ద్వారా రచిత అనేక శాస్త్ర హైం, జినమేంసే కుఛ వర్తమానమేం విద్యమాన హైం. త్రిలోకనాథ సర్వజ్ఞదేవకే ముఖసే ప్రవాహిత శ్రుతామృత సరితామేంసే భర లియే గయే అమృతభాజన ఆజ భీ అనేక ఆత్మార్థియోంకో ఆత్మజీవన ప్రదాన కర రహే హైం. ఉనకే సమయసార, ప్రవచనసార, నియమసార ఔర పంచాస్తికాయసంగ్రహ నామక ఉత్తమోత్తమ పరమాగమోంమేం హజారోం శాస్త్రోంకా సార ఆజాతా హై. భగవాన కున్దకున్దాచార్యకే పశ్చాత్ లిఖే గయే అనేక గ్రంథోంకే బీజ ఇన పరమాగమోంమేం విద్యమాన హైం ఐసా సూక్ష్మ ద్రష్టిసే అభ్యాస కరనే పర జ్ఞాత హోతా హై. శ్రీ సమయసార ఇస భరతక్షేత్రకా సర్వోత్కృష్ట పరమాగమ హై. ఉసమేం నవ తత్త్వోంకా శుద్ధనయకీ ద్రష్టిసే నిరూపణ కరకే జీవకా శుద్ధ స్వరూప సర్వ ప్రకారసే–ఆగమ, యుక్తి, అనుభవ ఔర పరమ్పరాసే–అతి విస్తారపూర్వక సమఝాయా హై. శ్రీ ప్రవచనసారమేం ఉసకే నామానుసార జినప్రవచనకా సార సంగృహిత కియా హై తథా ఉసే జ్ఞానతత్త్వ, జ్ఞేయతత్త్వ ఔర చరణానుయోగకే తీన అధికారోంమేం విభాజిత కర దియా హై. శ్రీ నియమసారమేం మోక్షమార్గకా స్పష్ట సత్యార్థ నిరూపణ హై. జిస ప్రకార సమయసారమేం శుద్ధనయసే నవ తత్త్వోంంకా నిరూపణ కియా హై ఉసీ ప్రకార నియమసారమేం ముఖ్యతః శుద్ధనయసే జీవ, అజీవ, శుద్ధభావ, ప్రతిక్రమణ, ప్రత్యాఖ్యాన, ఆలోచనా, ప్రాయశ్చిత, సమాధి, భక్తి, ఆవశ్యక, శుద్ధోపయోగ ఆదికా వర్ణన హై. శ్రీ పంచాస్తికాయసంగ్రహమేం కాల సహిత పాఁచ అస్తికాయోంకా (అర్థాత్ ఛహ ద్రవ్యోంకా) ఔర నవ పదార్థపూర్వక మోక్షమార్గకా నిరూపణ హై.

ఇస పంచాస్తికాయసంగ్రహ పరమాగమకో ప్రారమ్భ కరతే హుఏ శాస్త్రకర్తానే ఇసే ‘సర్వజ్ఞ మహామునికే ముఖసే కహే గయే పదార్థోంకా ప్రతిపాదక, చతుర్గతినాశక ఔర నిర్వాణకా కారణ’ కహా హై. ఇసమేం కహే గయే వస్తుతత్త్వకా సార ఇస ప్రకార హైః–

విశ్వ అర్థాత అనాది–అనంత స్వయంసిద్ధ సత్ ఐసీ అనంతానన్త వస్తుఓంకా సముదాయ. ఉసమేంకీ ప్రత్యేక వస్తు అనుత్పన్న ఏవం అవినాశీ హై. ప్రత్యేక వస్తుమేం అనంత శక్తియాఁ అథవా గుణ హైం, జో త్రైకాలిక నిత్య హై. ప్రత్యేక వస్తు ప్రతిక్షణ అపనేమేం అపనా కార్య కరతీ హోనే పర భీ అర్థాత్ నవీన దశాఐం– అవస్థాయేం–పర్యాయేం ధారణ కరతీ హైం తథాపి వే పర్యాయేం ఐసీ మర్యాదామేం రహకర హోతీ హైం కి వస్తు అపనీ జాతికో నహీం ఛోడతీ అర్థాత్ ఉసకీ శక్తియోంమేంసే ఏక భీ కమ–అధిక నహీం హోతీ. వస్తుఓంకీ [– ద్రవ్యోంకీ] భిన్నభిన్న శక్తియోంకీ అపేక్షాసే ఉనకీ [–ద్రవ్యోంకీ] ఛహ జాతియాఁ హైః జీవద్రవ్య, పుద్గలద్రవ్య, ధర్మద్రవ్య, అధర్మద్రవ్య, ఆకాశద్రవ్య ఔర కాలద్రవ్య. జిసమేం సదా జ్ఞాన, దర్శన, చారిత్ర, సుఖ ఆది అనంత గుణ [–శక్తియాఁ] హో వహ జీవద్రవ్య హై; జిసమేం సదా వర్ణ, గంధ, రస, స్పర్శ ఆది అనంత గుణ హో వహ పుద్గలద్రవ్య హై; శేష చార ద్రవ్యోంకే విశిష్ట గుణ అనుక్రమసే గతిహేతుత్వ, స్థితిహేతుత్వ, అవగాహహేతుత్వ తథా వర్తనాహేతుత్వ హైే. ఇన ఛహ ద్రవ్యోంమేంసే ప్రథమ పాఁచ ద్రవ్య సత్ హోనేసే తథా శక్తి అథవా వ్యక్తి– అపేక్షాసే విశాల క్షేత్రవాలే హోనేసే ‘అస్తికాయ’ హై; కాలద్రవ్య ‘అస్తి’ హై ‘కాయ’ నహీం హై. జినేన్ద్రకే జ్ఞానదర్పణమేం ఝలకతే హుఏ యహ సర్వ ద్రవ్య – అనంత జీవద్రవ్య, అనన్తానన్త పుద్గలద్రవ్య, ఏక ధర్మద్రవ్య, ఏక అధర్మద్రవ్య, ఏక ఆకాశద్రవ్య, తథా అసంఖ్య కాలద్రవ్య,–స్వయం పరిపూర్ణ హైం ఔర అన్య ద్రవ్యోంసే బిలకుల స్వతంత్ర హైం; వే పరమార్థతః కభీ ఏక దూసరేసే మిలతే నహీం హైం, భిన్న హీ రహతే హైం. దేవ, మనుష్య, తిర్యంఞ్చ, నారక, ఏకేన్ద్రియ, ద్వీన్ద్రియ, ఆది జీవోంమేం జీవ–పుద్గల మానో మిల గయే హోం ఐసా లగతా హైం కిన్తు వాస్తవమేం ఐసా నహీం హై. వే బిలకుల పృథక హైం. సర్వ జీవ అనన్త జ్ఞానసుఖకీ నిధి హై తథాపి, పర ద్వారా ఉన్హేం కుఛ సుఖదుఃఖ నహీం హోతా తథాపి, సంసారీ అజ్ఞానీ జీవ అనాది కాలసే స్వతః అజ్ఞానపర్యాయరూప పరిణమిత హోకర అపనే జ్ఞానానందస్వభావకో, పరిపూర్ణతాకో, స్వాతంక్ర్యకో ఏవం