జీవభావస్య కర్మకర్తృత్వే పూర్వపక్షోయమ్. యది ఖల్వౌదయికాదిరూపో జీవస్య భావః కర్మణా క్రియతే, తదా జీవస్తస్య కర్తా న భవతి. న చ జీవస్యాకర్తృత్వామిష్యతే. తతః పారిశేష్యేణ ద్రవ్యకర్మణః కర్తాపద్యతే. తత్తు కథమ్? యతో నిశ్చయనయేనాత్మా స్వం భావముజ్ఝిత్వా నాన్యత్కిమపి కరోతీతి.. ౫౯..
ణ దు తేసిం ఖలు కత్తా ణ విణా భూదా దు కత్తారం.. ౬౦..
న తు తేషాం ఖలు కర్తా న వినా భూతాస్తు కర్తారమ్.. ౬౦..
-----------------------------------------------------------------------------
టీకాః– కర్మకీ జీవభావకా కతృత్వ హోనేకే సమ్బన్ధమేం యహ పూర్వపక్ష హై.
యది ఔదయికాదిరూప జీవకా భావ కర్మ ద్వారా కియా జాతా హో, తో జీవ ఉసకా [– ఔదయికాదిరూప జీవభావకా] కర్తా నహీం హై ఐసా సిద్ధ హోతా హై. ఔర జీవకా అకతృత్వ తో ఇష్ట [– మాన్య] నహీం హై. ఇసలియే, శేష యహ రహా కి జీవ ద్రవ్యకర్మకా కర్తా హోనా చాహియే. లేకిన వహ తో కైసే హో సకతా హై? క్యోంకి నిశ్చయనయసే ఆత్మా అపనే భావకో ఛోడకర అన్య కుఛ భీ నహీం కరతా.
[ఇస ప్రకార పూర్వపక్ష ఉపస్థిత కియా గయా] .. ౫౯..
అన్వయార్థః– [భావః కర్మనిమిత్తః] జీవభావకా కర్మ నిమిత్త హై [పునః] ఔర [కర్మ భావకారణం భవతి] కర్మకా జీవభావ నిమిత్త హై, [న తు తేషాం ఖలు కర్తా] పరన్తు వాస్తవమేం ఏక దూసరేకే కర్తా నహీం హై; [న తు కర్తారమ్ వినా భూతాః] కర్తాకే బినా హోతే హైం ఐసా భీ నహీం హై.
-------------------------------------------------------------------------- పూర్వపక్ష = చర్చా యా నిర్ణయకే లియే కిసీ శాస్త్రీయ విషయకే సమ్బన్ధమేం ఉపస్థిత కియా హుఆ పక్ష తా ప్రశ్న.
రే! భావ కర్మనిమిత్త ఛే నే కర్మ భావనిమిత్త ఛే,
అన్యోన్య నహి కర్తా ఖరే; కర్తా వినా నహి థాయ ఛే. ౬౦.
౧౦౨