వ్యవహ్రియంతే, తథైవ చ బాదరసూక్ష్మత్వపరిణామవికల్పైః షట్ప్రకారతామాపద్య త్రైలోక్యరూపేణ నిష్పద్య స్థితవంత ఇతి. తథా హి–బాదరబాదరాః, బాదరాః, బాదరసూక్ష్మాః, సూక్ష్మబాదరాః, సూక్ష్మాః, సూక్ష్మ–సూక్ష్మా ఇతి. తత్ర ఛిన్నాః స్వయం సంధానాసమర్థాః కాష్ఠపాషాణదయో బాదరబాదరాః. ఛిన్నాః స్వయం సంధానసమర్థాః క్షీరధృతతైలతోయరసప్రభృతయో బాదరాః. స్థూలోపలంభా అపి ఛేత్తుం భేత్తుమాదాతుమశక్యాః ఛాయాతపతమోజ్యోత్స్త్రాదయో బాదరసూక్ష్మాః. సూక్ష్మత్వేపి స్థూలోపలంభాః స్పర్శరసగంధశబ్దాః సూక్ష్మ–బాదరాః. సూక్ష్మత్వేపి హి కరణానుపలభ్యాః కర్మవర్గణాదయః సూక్ష్మాః. అత్యంతసూక్ష్మాః కర్మవర్గణా–భ్యోధో ద్వయణుక స్కంధపర్యన్తాః సూక్ష్మసూక్ష్మా ఇతి.. ౭౬.. ----------------------------------------------------------------------------- ‘పూరణ – గలన’ ఘటిత హోనేసే పరమాణు నిశ్చయసే ‘౧పుద్గల’ హైం. స్కంధ తో ౨అనేకపుద్గలమయ ఏకపర్యాయపనేకే కారణ పుద్గలోంసే అనన్య హోనేసే వ్యవహారసే ‘పుద్గల’ హై; తథా [వే] బాదరత్వ ఔర సూక్ష్మత్వరూప పరిణామోంకే భేదోం ద్వారా ఛహ ప్రకారోంకో ప్రాప్త కరకే తీన లోకరూప హోకర రహే హైం. వే ఛహ ప్రకారకే స్కంధ ఇస ప్రకార హైంః– [౧] బాదరబాదర; [౨] బాదర; [౩] బాదరసూక్ష్మ; [౪] సూక్ష్మబాదర; [౫] సూక్ష్మ; [౬] సూక్ష్మసూక్ష్మ. వహాఁ, [౧] కాష్ఠపాషాణాదిక [స్కంధ] జో కి ఛేదన హోనేపర స్వయం నహీం జుడ సకతే వే [ఘన పదార్థ] ‘బాదరబాదర’ హైం; [౨] దూధ, ఘీ, తేల, జల, రస ఆది [స్కంధ] జో కి ఛేదన హోనేపర స్వయం జుడ జాతే హైం వే [ప్రవాహీ పదార్థ] ‘బాదర’ హై; [౩] ఛాయా, ధూప, అంధకార, చాందనీ ఆది [స్కంధ] జో కి స్థూల జ్ఞాత హోనేపర భీ జినకా ఛేదన, భేదన అథవా [హస్తాది ద్వారా] గ్రహణ నహీం కియా జా సకతా వే ‘బాదరసూక్ష్మ’ హైం; [౪] స్పర్శ–రస–గంధ–శబ్ద జో కి సూక్ష్మ హోనే పర భీ స్థూల జ్ఞాత హోతే హైం [అర్థాత్ చక్షకోు ఛోడకర చార ఇన్ద్రియోంంకే విషయభూత స్కంధ జో కి ఆఁఖసే దిఖాఈ న దేనే పర భీ స్పర్శనేన్ద్రియ ద్వారా స్పర్శ కియా జా సకతా హైే] జీభ ద్వారా జినకా స్వాద లియా జా సకతా హైే, నాకసే సూంంధా జా సకతా హైే అథవా కానసే సునా జా సకతా హైే వే ‘సూక్ష్మబాదర’ హైం; [౫] కర్మవర్గణాది [స్కంధ] కి జిన్హేం సూక్ష్మపనా హై తథా జో ఇన్ద్రియోంసే జ్ఞాత న హోం ఐసే హైం వే ‘సూక్ష్మ’ హైం; [౬] కర్మవర్గణాసే నీచేకే [కర్మవర్గణాతీత ద్విఅణుక–స్కంధ తకకే [స్కంధ] జో కి అత్యన్త సూక్ష్మ హైం వే ‘సూక్ష్మసూక్ష్మ’ హైం.. ౭౬.. --------------------------------------------------------------------------
౧౨౨
౧. జిసమేం [స్పర్శ–రస–గంధ–వర్ణకీ అపేక్షాసే తథా స్కంధపర్యాయకీ అపేక్షాసే] పూరణ ఔర గలన హో వహ పుద్గల హై.
పూరణ=పురనా; భరనా; పూర్తి; పుష్టి; వృద్ధి. గలన=గలనా; క్షీణ హోనా; కృశతా; హానిః న్యూనతాః [[౧] పరమాణుఓంకే
విశేష గుణ జో స్పర్శ–రస–గంధ–వర్ణ హైం ఉనమేం హోనేవాలీ షట్స్థానపతిత వృద్ధి వహ పూరణ హై ఔర షట్స్థానపతిత
హాని వహ గలన హై; ఇసలియే ఇస ప్రకార పరమాణు పూరణ–గలనధర్మవాలే హైం. [౨] పరమాణుఓంమేం స్కంధరూప పర్యాయకా
ఆవిర్భావ హోనా సో పూరణ హై ఔర తిరోభావ హోనా వహ గలన హైే; ఇస ప్రకార భీ పరమాణుఓంమేం పూరణగలన ఘటిత
హోతా హై.]
౨. స్కంధ అనేకపరమాణుమయ హై ఇసలియే వహ పరమాణుఓంసే అనన్య హై; ఔర పరమాణు తో పుద్గల హైం; ఇసలియే స్కంధ భీ వ్యవహారసే ‘పుద్గల’ హైం.