పూర్వికాయాః క్షేత్రసంఖ్యాయాః ఏకేన ప్రదేశేనైకాకాశప్రదేశాతివర్తితద్గతిపరిణామావచ్ఛిన్నసమయపూర్వికాయా కాలసంఖ్యాయాః ఐకన ప్రదేశేన పద్వివర్తిజఘన్యవర్ణాదిభావావబోధపూర్వికాయా భావసంఖ్యాయాః ప్రవిభాగ– కరణాత్ ప్రవిభక్తా సంఖ్యాయా అపీతి.. ౮౦..
ఖంధంతరిదం దవ్వం పరమాణు తం వియాణాహి.. ౮౧..
స్కంధాంతరితం ద్రవ్యం పరమాణుం తం విజానిహి.. ౮౧..
పరమాణుద్రవ్యే గుణపర్యాయవృత్తిప్రరూపణమేతత్.
సర్వత్రాపి పరమాణౌ రసవర్ణగంధస్పర్శాః సహభువో గుణాః. తే చ క్రమప్రవృత్తైస్తత్ర స్వపర్యాయైర్వర్తన్తే. తథా హి– పఞ్చానాం రసపర్యాయాణామన్యతమేనైకేనైకదా రసో వర్తతే. -----------------------------------------------------------------------------
అన్వయార్థః– [తం పరమాణుం] వహ పరమాణు [ఏకరసవర్ణగంధ] ఏక రసవాలా, ఏక వర్ణవాలా, ఏక గంధవాలా తథా [ద్విస్పర్శే] దో స్పర్శవాలా హై, [శబ్దకారణమ్] శబ్దకా కారణ హై, [అశబ్దమ్] అశబ్ద హై ఔర [స్కంధాంతరితం] స్కన్ధకే భీతర హో తథాపి [ద్రవ్యం] [పరిపూర్ణ స్వతంత్ర] ద్రవ్య హై ఐసా [విజానీహి] జానో.
టీకాః– యహ, పరమాణుద్రవ్యమేం గుణ–పర్యాయ వర్తనేకా [గుణ ఔర పర్యాయ హోనేకా] కథన హై.
సర్వత్ర పరమాణుమేం రస–వర్ణ–గంధ–స్పర్శ సహభావీ గుణ హోతే హై; ఔర వే గుణ ఉసమేం క్రమవర్తీ నిజ పర్యాయోం సహిత వర్తతే హైం. వహ ఇస ప్రకారః– పాఁచ రసపర్యాయోమేంసే ఏక సమయ కోఈ ఏక [రసపర్యాయ] సహిత రస వర్తతా హై; పాఁచ వర్ణపర్యాయోంమేంసే ఏక సమయ కిసీ ఏక [వర్ణపర్యాయ] సహిత వర్ణ వర్తతా హై ; --------------------------------------------------------------------------
తే శబ్దహేతు, అశబ్ద ఛే, నే స్కంధమాం పణ ద్రవ్య ఛే. ౮౧.
౧౩౦