గతిపరిణామస్య హేతుకర్తృత్వమ్. కింతు సలిల–మివ మత్స్యానాం జీవపుద్గలానామాశ్రయకారణమాత్రత్వేనోదాసీన ఏవాసౌ గతేః ప్రసరో భవతి. అపి చ యథా గతిపూర్వస్థితిపరిణతస్తుఙ్గోశ్వవారస్య స్థితిపరిణామస్య హేతుకర్తావలోక్యతే న తథాధర్మః. స ఖలు నిష్క్రియత్వాత్ న కదాచిదపి గతిపూర్వస్థితిపరిణామమేవాపద్యతే. కుతోస్య సహస్థాయిత్వేన పరేషాం గతిపూర్వస్థితిపరిణామస్య హేతుకర్తృత్వమ్. కిం తు పృథివీవత్తురఙ్గస్య జీవపుద్గలానామాశ్రయ– కారణమాత్రత్వేనోదాసీన ఏవాసౌ గతిపూర్వస్థితేః ప్రసరో భవతీతి.. ౮౮.. ----------------------------------------------------------------------------- హోనేసే కభీ గతిపరిణామకో హీ ప్రాప్త నహీం హోతా; తో ఫిర ఉసే [పరకే] ౧సహకారీకే రూపమేం పరకే గతిపరిణామకా హేతుకతృత్వ కహాఁసే హోగా? [నహీం హో సకతా.] కిన్తు జిస ప్రకార పానీ మఛలియోంకా [గతిపరిణామమేం] మాత్ర ఆశ్రయరూప కారణకే రూపమేం గతికా ఉదాసీన హీ ప్రసారక హైే, ఉసీ ప్రకార ధర్మ జీవ–పుద్గలోంకీ [గతిపరిణామమేం] మాత్ర ఆశ్రయరూప కారణకే రూపమేం గతికా ఉదాసీన హీ ప్రసారక [అర్థాత్ గతిప్రసారకా ఉదాసీన హీ నిమిత్త] హై.
ఔర [అధర్మాస్తికాయకే సమ్బన్ధమేం భీ ఐసా హై కి] – జిస ప్రకార గతిపూర్వకస్థితిపరిణత అశ్వ సవారకే [గతిపూర్వక] స్థితిపరిణామకా హేతుకర్తా దిఖాఈ దేతా హై, ఉసీ ప్రకార అధర్మ [జీవ– పుద్గలోంకే గతిపూర్వక స్థితిపరిణామకా హేతుకర్తా] నహీ హై. వహ [అధర్మ] వాస్తవమేం నిష్క్రియ హోనేసే కభీ గతిపూర్వక స్థితిపరిణామకో హీ ప్రాప్త నహీం హోతా; తో ఫిర ఉసే [పరకే] ౨సహస్థాయీకే రూపమేం గతిపూర్వక స్థితిపరిణామకా హేతుకతృత్వ కహాఁసే హోగా? [నహీం హో సకతా.] కిన్తు జిస ప్రకార పృథ్వీ అశ్వకో [గతిపూర్వక స్థితిపరిణామమేం] మాత్ర ఆశ్రయరూప కారణకే రూపమేం గతిపూర్వక స్థితికీ ఉదాసీన హీ ప్రసారక హై, ఉసీ ప్రకార అధర్మ జీవ–పుద్గలోంకో [గతిపూర్వక స్థితిపరిణామమేం] మాత్ర ఆశ్రయరూప కారణకే రూపమేం గతిపూర్వక స్థితికా ఉదాసీన హీ ప్రసారక [అర్థాత్ గతిపూర్వక–స్థితిప్రసారకా ఉదాసీన హీ నిమిత్త] హై.. ౮౮.. --------------------------------------------------------------------------
స్థితికో ప్రాప్త హోనే వాలే జీవ–పుద్గలోంకే సాథ స్థితి నహీం కరతా, పహలేహీ స్థిత హైే; ఇస ప్రకార వహ
సహస్థాయీ న హోనేసే జీవ–పుద్గలోంకే గతిపూర్వక స్థితిపరిణామకా హేతుకర్తా నహీం హై.]
౧౪౦
౧. సహకారీ=సాథమేం కార్య కరనేవాలా అర్థాత్ సాథమేం గతి కరనేవాలా. ధ్వజాకే సాథ పవన భీ గతి కరతా హై
ఇసలియే యహాఁ పవనకో [ధ్వజాకే] సహకారీకే రూపమేం హేతుకర్తా కహా హై; ఔర జీవ–పుద్గలోంకే సాథ ధర్మాస్తికాయ
గమన న కరకే [అర్థాత్ సహకారీ న బనకర], మాత్ర ఉన్హేేం [గతిమేం] ఆశ్రయరూప కారణ బనతా హై ఇసలియే
ధర్మాస్తికాయకో ఉదాసీన నిమిత్త కహా హై. పవనకో హేతుకర్తా కహా ఉసకా యహ అర్థ కభీ నహీం సమఝనా కి
పవన ధ్వజాఓంకో గతిపరిణామ కరాతా హోగా. ఉదాసీన నిమిత్త హో యా హేతుకర్తా హో– దోనోం పరమేం అకించిత్కర హైం.
ఉనమేం మాత్ర ఉపరోక్తానుసార హీ అన్తర హై. అబ అగలీ గాథాకీ టీకామేం ఆచార్యదేవ స్వయం హీ కహేంగే కి ‘వాస్తవమేం
సమస్త గతిస్థితిమాన పదార్థ అపనే పరిణామోంసే హీ నిశ్చయసే గతిస్థితి కరతే హై.’ఇసలియే ధ్వజా, సవార
ఇత్యాది సబ, అపనే పరిణామోంసే హీ గతిస్థితి కరతే హై, ఉసమేం ధర్మ తథా పవన, ఔర అధర్మ తథా అశ్వ
అవిశేషరూపసే అకించిత్కర హైం ఐసా నిర్ణయ కరనా.]
౨. సహస్థాయీ=సాథమేం స్థితి [స్థిరతా] కరనేవాలా. [అశ్వ సవారకే సాథ స్థితి కరతా హై, ఇసలియే యహాఁ