కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన
తే సగపరిణామేహిం దు గమణం ఠాణం చ కువ్వంతి.. ౮౯..
తే స్వకపరిణామైస్తు గమనం స్థానం చ కుర్వన్తి.. ౮౯..
ధర్మాధర్మయోరౌదాసీన్యే హేతూపన్యాసోయమ్.
ధర్మః కిల న జీవపుద్గలానాం కదాచిద్గతిహేతుత్వమభ్యస్యతి, న కదాచిత్స్థితిహేతుత్వమధర్మః. తౌ హి పరేషాం గతిస్థిత్యోర్యది ముఖ్యహేతూ స్యాతాం తదా యేషాం గతిస్తేషాం గతిరేవ న స్థితిః, యేషాం స్థితిస్తేషాం స్థితిరేవ న గతిః. తత ఏకేషామపి గతిస్థితిదర్శనాదనుమీయతే న తౌ తయోర్ముఖ్యహేతూ. కిం తు వ్యవహారనయవ్యవస్థాపితౌ ఉదాసీనౌ. కథమేవం గతిస్థితిమతాం పదార్థోనాం గతిస్థితీ భవత ఇతి -----------------------------------------------------------------------------
అన్వయార్థః– [యేషాం గమనం విద్యతే] [ధర్మ–అధర్మ గతి–స్థితికే ముఖ్య హేతు నహీం హైం, క్యోంకి] జిన్హేం గతి హోతీ హై [తేషామ్ ఏవ పునః స్థానం సంభవతి] ఉన్హీంకో ఫిర స్థితి హోతీ హై [ఔర జిన్హేం స్థితి హోతీ హై ఉన్హీంకో ఫిర గతి హోతీ హై]. [తే తు] వే [గతిస్థితిమాన పదార్థ] తో [స్వకపరిణామైః] అపనే పరిణామోంసే [గమనం స్థానం చ] గతి ఔర స్థితి [కుర్వన్తి] కరతే హైం.
టీకాః– యహ, ధర్మ ఔర అధర్మకీ ఉదాసీనతాకే సమ్బన్ధమేం హేతు కహా గయా హై.
వాస్తవమేం [నిశ్చయసే] ధర్మ జీవ–పుద్గలోంకో కభీ గతిహేతు నహీం హోతా, అధర్మ కభీ స్థితిహేతు నహీం హోతా; క్యోంకి వే పరకో గతిస్థితికే యది ముఖ్య హేతు [నిశ్చయహేతు] హోం, తో జిన్హేం గతి హో ఉన్హేం గతి హీ రహనా చాహియే, స్థితి నహీం హోనా చాహియే, ఔర జిన్హేం స్థితి హో ఉన్హేం స్థితి హీ రహనా చాహియే, గతి నహీం హోనా చాహియే. కిన్తు ఏకకో హీ [–ఉసీ ఏక పదార్థకో] గతి ఔర స్థితి దేఖనేమే ఆతీ హై; ఇసలియే అనుమాన హో సకతా హై కి వే [ధర్మ–అధర్మ] గతి–స్థితికే ముఖ్య హేతు నహీం హైం, కిన్తు వ్యవహారనయస్థాపిత [వ్యవహారనయ ద్వారా స్థాపిత – కథిత] ఉదాసీన హేతు హైం. --------------------------------------------------------------------------
తే సర్వ నిజ పరిణామథీ జ కరే గతిస్థితిభావనే. ౮౯.