కహానజైనశాస్త్రమాలా] షడ్ద్రవ్య–పంచాస్తికాయవర్ణన
అథ కాలద్రవ్యవ్యాఖ్యానమ్.
దోణ్హం ఏస సహావో కాలో ఖణభంగురో ణియదో.. ౧౦౦..
ద్వయోరేష స్వభావః కాలః క్షణభఙ్గురో నియతః.. ౧౦౦..
వ్యవహారకాలస్య నిశ్చయకాలస్య చ స్వరూపాఖ్యానమేతత్.
త్త్ర క్రమానుపాతీ సమయాఖ్యః పర్యాయో వ్యవహారకాలః, తదాధారభూతం ద్రవ్యం నిశ్చయకాలః. త్త్ర వ్యవహారకాలో నిశ్చయకాలపర్యాయరూపోపి జీవపుద్గలానాం పరిణామేనావచ్ఛిద్యమానత్వాత్తత్పరిణామభవ ఇత్యుపగీయతే, జీవపుద్గలానాం పరిణామస్తు బహిరఙ్గనిమిత్తభూతద్రవ్యకాలసద్భావే సతి సంభూతత్వాద్ర్రవ్య– ----------------------------------------------------------------------------
అన్వయార్థః– [కాలః పరిణామభవః] కాల పరిణామసే ఉత్పన్న హోతా హై [అర్థాత్ వ్యవహారకాల కా మాప జీవ–పుద్గలోంకే పరిణామ ద్వారా హోతా హై]; [పరిణామః ద్రవ్యకాలసంభూతః] పరిణామ ద్రవ్యకాలసే ఉత్పన్న హోతా హై.– [ద్వయోః ఏషః స్వభావః] యహ, దోనోంకా స్వభావ హై. [కాలః క్షణభుఙ్గురః నియతః] కాల క్షణభంగుర తథా నిత్య హై.
టీకాః– యహ, వ్యవహారకాల తథా నిశ్చయకాలకే స్వరూపకా కథన హై.
వహాఁ, ‘సమయ’ నామకీ జో క్రమిక పర్యాయ సో వ్యవహారకాల హై; ఉసకే ఆధారభూత ద్రవ్య వహ నిశ్చయకాల హై.
వహాఁ, వ్యవహారకాల నిశ్చయకాలకీ పర్యాయరూప హోనే పర భీ జీవ–పుద్గలోంకే పరిణామసే మాపా జాతా హై – జ్ఞాత హోతా హై ఇసలియే ‘జీవ–పుద్గలోంకే పరిణామసే ఉత్పన్న హోనేవాలా’ కహలాతా హై; ఔర జీవ–పుద్గలోంకే పరిణామ బహిరంగ–నిమిత్తభూత ద్రవ్యకాలకే సద్భావమేం ఉత్పన్న హోనేకే కారణ ‘ద్రవ్యకాలసే ఉత్పన్న హోనేవాలే’ కహలాతే హైం. వహాఁ తాత్పర్య యహ హై కి – వ్యవహారకాల జీవ–పుద్గలోంకే పరిణామ ద్వారా --------------------------------------------------------------------------
–ఆ ఛే స్వభావో ఉభయనా; క్షణభంగీ నే ధ్రువ కాళ ఛే. ౧౦౦.