ఇన్ద్రియభేదేనోక్తానాం జీవానాం చతుర్గతిసంబంధత్వేనోపసంహారోయమ్. దేవగతినామ్నో దేవాయుషశ్చోదయాద్దేవాః, తే చ భవనవాసివ్యంతరజ్యోతిష్కవైమానికనికాయ–భేదాచ్చతుర్ధా. మనుష్యగతినామ్నో మనుష్యాయుషశ్చ ఉదయాన్మనుష్యాః. తే కర్మభోగభూమిజభేదాత్ ద్వేధా. తిర్యగ్గతినామ్నస్తిర్యగాయుషశ్చ ఉదయాత్తిర్యఞ్చః. తే పృథివీశమ్బూకయూకోద్దంశజలచరోరగపక్షిపరిసర్ప– చతుష్పదాదిభేదాదనేకధా. నరకగతినామ్నో నరకాయుషశ్చ ఉదయాన్నారకాః. తే రత్నశర్కరావాలుకా– పఙ్కధూమతమోమహాతమఃప్రభాభూమిజభేదాత్సప్తధా. తత్ర దేవమనుష్యనారకాః పంచేన్ద్రియా ఏవ. తిర్యంచస్తు కేచిత్పంచేన్ద్రియాః, కేచిదేక–ద్వి–త్రి–చతురిన్ద్రియా అపీతి.. ౧౧౮.. ----------------------------------------------------------------------------- భూమిజాః] మనుష్య కర్మభూమిజ ఔర భోగభూమిజ ఐసే దో ప్రకారకే హైం, [తిర్యఞ్చః బహుప్రకారాః] తిర్యంచ అనేక ప్రకారకే హైం [పునః] ఔర [నారకాః పృథివీభేదగతాః] నారకోంకే భేద ఉనకీ పృథ్వియోంకే భేద జితనే హైం.
టీకాః– యహ, ఇన్ద్రియోంకే భేదకీ అపేక్షాసే కహే గయే జీవోంకా చతుర్గతిసమ్బన్ధ దర్శాతే హుఏ ఉపసంహార హై [అర్థాత్ యహాఁ ఏకేన్ద్రియ–ద్వీన్ద్రియాదిరూప జీవభేదోంకా చార గతికే సాథ సమ్బన్ధ దర్శాకర జీవభేదోం ఉపసంహార కియా గయా హై].
దేవగతినామ ఔర దేవాయుకే ఉదయసే [అర్థాత్ దేవగతినామకర్మ ఔర దేవాయుకర్మకే ఉదయకే నిమిత్తసే] దేవ హోతే హైం; వే భవనవాసీ, వ్యంతర, జ్యోతిష్క ఔర వైమానిక ఐసే ౧నికాయభేదోంకే కారణ చార ప్రకారకే హైం. మనుష్యగతినామ ఔర మనుష్యాయుకే ఉదయసే మనుష్య హోతే హైం; వే కర్మభూమిజ ఔర భోగభూమిజ ఐసే భేదోంకే కారణ దో ప్రకారకే హైం. తిర్యంచగతినామ ఔర తిర్యంచాయుకే ఉదయసే తిర్యంచ హోతే హైం; వే పృథ్వీ, శంబూక, జూం, డాఁస, జలచర, ఉరగ, పక్షీ, పరిసర్ప, చతుష్పాద [చౌపాయే] ఇత్యాది భేదోంకే కారణ అనేక ప్రకారకే హైం. నరకగతినామ ఔర నరకాయుకే ఉదయసే నారక హోతే హైం; వే ౨రత్నప్రభాభూమిజ, శర్కరాప్రభాభూమిజ, బాలుకాప్రభాభూమిజ, పంకప్రభాభూమిజ, ధూమప్రభాభూమిజ, తమఃప్రభాభూమిజ ఔర మహాతమఃప్రభాభూమిజ ఐసే భేదోంకే కారణ సాత ప్రకారకే హైం.
ఉనమేం, దేవ, మనుష్య ఔర నారకీ పంచేన్ద్రియ హీ హోతే హైం. తిర్యంచ తో కతిపయ --------------------------------------------------------------------------
౧౭౬
౧. నికాయ = సమూహ
౨. రత్నప్రభాభూమిజ = రత్నప్రభా నామకీ భూమిమేం [–ప్రథమ నరకమేం] ఉత్పన్న .