౧౪
] పంచాస్తికాయసంగ్రహ
[భగవానశ్రీకున్దకున్ద
అత్ర పఞ్చాస్తికాయానామస్తిత్వసంభవప్రకారః కాయత్వసంభవప్రకారశ్చోక్తః.
అస్తి హ్యస్తికాయానాం గుణైః పర్యాయైశ్చ వివిధైః సహ స్వభావో ఆత్మభావో నన్యత్వమ్. వస్తునో
విశేషా హి వ్యతిరేకిణః పర్యాయా గుణాస్తు త ఏవాన్వయినః. తత ఐకేన పర్యాయేణ
ప్రలీయమానస్యాన్యేనోపజాయమానస్యాన్వయినా గుణేన ధ్రౌవ్యం బిభ్రాణస్యైకస్యాపి వస్తునః
సముచ్ఛేదోత్పాదధ్రౌవ్యలక్షణమస్తిత్వముపపద్యత ఏవ. గుణపర్యాయైః సహ సర్వథాన్యత్వే త్వన్యో వినశ్యత్యన్యః
ప్రాదుర్భవత్యన్యో ధ్రవుత్వమాలమ్బత ఇతి సర్వం విప్లవతే. తతః సాధ్వస్తిత్వసంభవ–ప్రకారకథనమ్.
కాయత్వసంభవప్రకారస్త్వయముపదిశ్యతే. అవయవినో హి జీవపుద్గలధర్మాధర్మాకాశ–పదార్థాస్తేషామవయవా అపి
ప్రదేశాఖ్యాః పరస్పరవ్యతిరేకిత్వాత్పర్యాయాః ఉచ్యన్తే. తేషాం తైః సహానన్యత్వే కాయత్వసిద్ధిరూపపత్తిమతీ.
నిరవయవస్యాపి పరమాణోః సావయవత్వశక్తిసద్భావాత్ కాయత్వసిద్ధిరనపవాదా. న చైతదాఙ్కయమ్
-----------------------------------------------------------------------------
టీకాః– యహాఁ, పాఁచ అస్తికాయోంకో అస్తిత్వ కిస ప్రకార హైే ఔర కాయత్వ కిస ప్రకార హై వహ
కహా హై.
వాస్తవమేం అస్తికాయోంకో వివిధ గుణోం ఔర పర్యాయోంకే సాథ స్వపనా–అపనాపన–అనన్యపనా హై.
వస్తుకే ౧వ్యతిరేకీ విశేష వే పర్యాయేం హైం ఔర ౨అన్వయీ విశేషో వే గుణ హైం. ఇసలియే ఏక పర్యాయసే
ప్రలయకో ప్రాప్త హోనేవాలీ, అన్య పర్యాయసే ఉత్పన్న హోనేవాలీ ఔర అన్వయీ గుణసే ధ్రువ రహనేవాలీ ఏక హీ
వస్తుకో ౩వ్యయ–ఉత్పాద–ధౌవ్యలక్షణ అస్తిత్వ ఘటిత హోతా హీ హై. ఔర యది గుణోం తథా పర్యాయోంకే సాథ
[వస్తుకో] సర్వథా అన్యత్వ హో తబ తో అన్య కోఈ వినాశకో ప్రాప్త హోగా, అన్య కోఈ ప్రాదుర్భావకో
[ఉత్పాదకో] ప్రాప్త హోగా ఔర అన్య కోఈ ధ్రువ రహేగా – ఇసప్రకార సబ ౪విప్లవ ప్రాప్త హో జాయేగా.
ఇసలియే [పాఁచ అస్తికాయోంకో] అస్తిత్వ కిస ప్రకార హై తత్సమ్బన్ధీ యహ [ఉపర్యుక్త] కథన సత్య–
యోగ్య–న్యాయయుక్త హైే.
--------------------------------------------------------------------------
౧. వ్యతిరేక=భేద; ఏకకా దుసరేరూప నహీం హోనా; ‘యహ వహ నహీం హై’ ఐసే జ్ఞానకే నిమిత్తభూత భిన్నరూపతా. [ఏక పర్యాయ
దూసరీ పయార్యరూప న హోనేసే పర్యాయోంమేం పరస్పర వ్యతిరేక హై; ఇసలియే పర్యాయేం ద్రవ్యకే వ్యతిరేకీ [వ్యతిరేకవాలే]
విశేష హైం.]
౨. అన్వయ=ఏకరూపతా; సద్రశతా; ‘యహ వహీ హై’ ఐసే జ్ఞానకే కారణభూత ఏకరూపతా. [గుణోంమేం సదైవ సద్రశతా రహతీ
హోనేసే ఉనమేం సదైవ అన్వయ హై, ఇసలియే గుణ ద్రవ్యకే అన్వయీ విశేష [అన్వయవాలే భేద] హైం.
౩. అస్తిత్వకా లక్షణ అథవా స్వరూప వ్యయ–ఉత్పాద–ధ్రౌవ్య హై.
౪. విప్లవ=అంధాధూ్రన్ధీ; ఉథలపుథల; గడబడీ; విరోధ.