రూపత్వమేకరూపత్వమనన్తపర్యాయత్వమేకపర్యాయత్వం చ ప్రతిపాదితం సత్తాయాస్తత్సర్వం తదనర్థాన్తరభూతస్య ద్రవ్యాస్యైవ ద్రష్టవ్యమ్. తతో న కశ్చిదపి తేషు సత్తా విశేషోవశిష్యేత యః సత్తాం వస్తుతో ద్రవ్యాత్పృథక్ వ్యవస్థాపయేదితి.. ౯..
గుణపజ్జయాసయం వా జం తం భణ్ణంతి సవ్వణ్హు.. ౧౦..
గుణపయాయాశ్రయం వా యత్తద్భణన్తి సర్వజ్ఞా.. ౧౦..
అత్ర త్రేధా ద్రవ్యలక్షణముక్తమ్. సద్ర్రవ్యలక్షణమ్ ఉక్తలక్షణాయాః సత్తాయా అవిశేషాద్ర్రవ్యస్య సత్స్వరూపమేవ లక్షణమ్. న చానేకాన్తాత్మకస్య ద్రవ్యస్య సన్మాత్రమేవ స్వం రూపం యతో లక్ష్యలక్షణవిభాగాభావ ఇతి. ఉత్పాద– ----------------------------------------------------------------------------- అనేకపనా, సర్వపదార్థస్థితపనా, ఏకపదార్థస్థితపనా, విశ్వరూపపనా, ఏకరూపపనా, అనన్తపర్యాయమయపనా ఔర ఏకపర్యాయమయపనా కహా గయా వహ సర్వ సత్తాసే అనర్థాంతరభూత [అభిన్నపదార్థభూత, అనన్యపదార్థభూత] ద్రవ్యకో హీ దేఖనా [అర్థాత్ సత్పనా, అసత్పనా, త్రిలక్షణపనా, అత్రిలక్షణపనా ఆది సమస్త సత్తాకే విశేష ద్రవ్యకే హీ హై ఐసా మాననా]. ఇసలియే ఉనమేం [–ఉన సత్తాకే విశేషోమేం] కోఈ సత్తావిశేష శేష నహీం రహతా జో కి సత్తాకో వస్తుతః [పరమార్థతః] ద్రవ్యసే పృథక్ స్థాపిత కరే .. ౯..
అన్వయార్థః– [యత్] జో [సల్లక్షణకమ్] ‘సత్’ లక్షణవాలా హై, [ఉత్పాదవ్యయధ్రువత్వసంయుక్తమ్] జో ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యసంయుక్త హై [వా] అథవా [గుణపర్యాయాశ్రయమ్] జో గుణపర్యాయోంకా ఆశ్రయ హై, [తద్] ఉసేే [సర్వజ్ఞాః] సర్వజ్ఞ [ద్రవ్యం] ద్రవ్య [భణన్తి] కహతే హైం.
టీకాః– యహాఁ తీన ప్రకారసే ద్రవ్యకా లక్షణ కహా హై.
‘సత్’ ద్రవ్యకా లక్షణ హై. పుర్వోక్త లక్షణవాలీ సత్తాసే ద్రవ్య అభిన్న హోనేకే కారణ ‘సత్’ స్వరూప హీ ద్రవ్యకా లక్షణ హై. ఔర అనేకాన్తాత్మక ద్రవ్యకా సత్మాత్ర హీ స్వరూప నహీం హై కి జిససే లక్ష్యలక్షణకే విభాగకా అభావ హో. [సత్తాసే ద్రవ్య అభిన్న హై ఇసలియే ద్రవ్యకా జో సత్తారూప స్వరూప వహీ --------------------------------------------------------------------------
ఛే సత్త్వ లక్షణ జేహనుం, ఉత్పాదవ్యయధ్రువయుక్త జే,
గుణపర్యయాశ్రయ జేహ, తేనే ద్రవ్య సర్వజ్ఞో కహే. ౧౦.
౨౬